Klik direct door naar: toespraken vooraf – Ida en Amalia Cahen – Familie Fontijn – Hartog Brander – Bernard Leo Sanson – echtpaar Marsman – Rozetta Cohen – In de media
Tien nieuwe Stolpersteine in de Rijndijkbuurt Leiden – verslag plaatsing 5 november 2025
In Leiden zijn woensdagmiddag 5 november tien nieuwe Stolpersteine geplaatst ter nagedachtenis aan Joodse stadsgenoten die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn vermoord. Het was een dag met prachtig herfstweer.
De middag begon met een bijeenkomst in de Lorentzschool met ontmoeting en enkele korte toespraken, gevolgd door de plaatsing van de stenen op vier adressen in de Rijndijkbuurt.
De middag werd geopend door Pieter Schrijnen, voorzitter van de werkgroep Stolpersteine Leiden. In zijn toespraak heette hij alle aanwezigen welkom – familieleden, buurtbewoners, leerlingen van het Stedelijk Gymnasium en andere betrokkenen. Hij benoemde de namen van de tien mensen voor wie stenen werden geplaatst: Rozetta Cohen, Samuel Wolf Marsman, Clara Marsman-Sitters, Hartog Brander, Bernard Leo Sanson, Antonie Fontijn, Susanna Fontijn-Bosman, Alexander Fontijn, Ida Cahen en Amalia Sophia Cahen.
Pieter Schrijnen heet iedereen welkom
Schrijnen sprak over het belang van herdenken en over het besef dat discriminatie en uitsluiting niet iets van het verleden zijn. Hij citeerde Etty Hillesum:
“Aan deze wereld, die zo vol wanklanken is, zou men niet de kleinste wanklank mogen toevoegen.”
De volledige toespraak van Pieter Schrijnen is te lezen op deze pagina.
Ook wethouder Ashley North sprak bij de opening. Hij benadrukte dat Stolpersteine ons uitnodigen om stil te staan en te herinneren, en dat herdenken ook vooruitkijken betekent: samenleven met respect voor verschillen. Zijn volledige toespraak is te lezen op deze pagina.
Wethouder Ashley North
Enkele leerlingen van het Stedelijk Gymnasium vertelden waarom ze meededen aan de plaatsingen vandaag. Mooi hoe ook jongeren betrokken zijn bij deze Stolpersteine plaatsing.
Enkele leerlingen van het Stedelijk Gymnasium in Leiden
De belangstelling deze middag was groot. In de school waren zo’n 70 aanwezigen en vanaf het eerste adres was de groep met nog circa 10 a 15 personen gegroeid tot bijna 100 personen.
Verdamstraat 42 – Ida en Amalia Sophia Cahen
De eerste twee Stolpersteine werden gelegd aan de Verdamstraat 42, voor Ida Cahen-Cahen en Amalia Sophia Cahen.
De steen voor Ida werd geplaatst door haar kleindochter Ida Cahen, en die voor Amalia Sophia door haar achternichtje Macky Hupkes.
Grote belangstelling vandaag, Ida Cahen houdt een toespraak bij het eerste adres
Ida Cahen houdt de toespraak bij Verdamstraat 42, ze is vernoemd naar haar oma
In haar toespraak vertelde Ida Cahen over haar ontdekking dat haar vader een zus had van wie nooit was gesproken, en over het onderzoek dat haar hielp het leven van Amalia te reconstrueren.
De pagina over Ida en Amalia Cahen met de toespraak/biografie en meer foto’s van de plechtigheid.
Kernstraat 19 – Familie Fontijn
Aan de Kernstraat 19 werden drie Stolpersteine geplaatst voor Antonie Fontijn, Susanna Fontijn-Bosman en Alexander Fontijn.
De stenen werden gelegd door meerdere nabestaanden overgekomen uit Israël. Naftaly Fontyn, kleinzoon van Antonie en Susanna, sprak in een emotionele toespraak over zijn grootouders en hun zoon Alexander. ‘I am sure that over the coming years this will be a place of pilgrimage/homage and to have a silent memorial prayer for our family.’
De eerste steen wordt geplaatst door een achterkleinkind van Antonie en Susanna Fontijn
Naftaly Fontijn houdt de toespraak bij Kernstraat 19, over zijn grootouders en zijn oom
De pagina over de familie Fontijn met de toespraak, meer foto’s van de plechtigheid en een biografie.
Hierna verplaatste de groep zich naar de Hoge Rijndijk waar de stoep smal is en het druk is met fietsers. Er waren speciale hekken door de gemeente geregeld zodat fietsers moesten afstappen en de groep ook op het fietspad kon staan. Dat was ook nodig vanwege de grote hoeveelheid mensen.
Hoge Rijndijk 74 – Hartog Brander en Bernard Leo Sanson
Bij Hoge Rijndijk 74 werden twee Stolpersteine geplaatst. Een voor Hartog Brander en een voor Bernard Leo Sanson.
De steen voor Hartog werd gelegd door leerlingen van het Stedelijk Gymnasium, Diede Postema en Maxim ’t Hart.
Voor Bernard Leo werd de steen geplaatst door zijn neef en nicht, Bernd en Astrid Sanson.
Bernd en Astrid plaatsen de steen voor Bernard Leo Sanson
Pieter Schrijnen vertelde daarna over het korte leven van Hartog Brander.
De pagina over Hartog Brander met de toespraak, foto’s en een biografie.
Bernd Sanson sprak over zijn oom Bernard Leo, student en cartoonist.
De pagina over Bernard Leo Sanson met de toespraak, foto’s en een biografie.
Een spontane toevoeging na de toespraken kwam van een dochter van een huisgenoot. Ook nu is Hoge Rijndijk 74 een studentenhuis. Ze waren in grote getalen aanwezig.
Hoge Rijndijk 26 – Familie Marsman en Rozetta Cohen
De laatste drie Stolpersteine werden gelegd bij Hoge Rijndijk 26 voor Samuel Wolf Marsman, Clara Marsman-Sitters en Rozetta Cohen.
Jan Rudolf Marsman, achterneef van Samuel en Clara, vertelde over het echtpaar Marsman.
De pagina over de familie Marsman met de toespraak, foto’s en een biografie
Daarna sprak Barbera Bikker over Rozetta Cohen, die als hulp in de huishouding bij de familie Marsman werkte. Iedereen leefde in een netwerk van relaties, dat zagen we ook bij Rozetta, aldus terug te lezen in de toespraak over haar.
De pagina over Rozetta Cohen met de toespraak, foto’s en een biografie
Kaddish en afsluiting
Bij het laatste adres sprak de familie Fontijn het Kaddish uit, het Joodse gebed voor de overledenen.
Twee leden van de familie Fontijn noemen opnieuw alle namen en spreken daarna een joods gebed uit.
Ook het Kaddish wordt uitgesproken.
Namens de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden sprak Barbera Bikker een dankwoord uit aan alle aanwezigen, aan de gemeente Leiden, de Lorentzschool, en aan iedereen die de plaatsing van de stenen mogelijk maakte. Ook werd speciale dank uitgesproken aan stratenmakers Wout en Hennie voor hun altijd weer zorgvuldige werk.
De stichting blijft zich de komende jaren inzetten om in alle Leidse wijken Stolpersteine te plaatsen voor Joodse inwoners die tijdens de Holocaust om het leven zijn gebracht.
Als organisatie van deze middag kijken we met veel dankbaarheid terug op deze middag.
Er waren veel media aanwezig, zodra we ergens een publicatie zien, dan zullen we dat hier vermelden:
- Fotograaf Rob van Dullemen deelde ons zijn fotoserie van gisteren, bedankt. De prachtige fotoserie is hier te bekijken.
- Steutelstad: Stichting Herdenking Joden Vervolging Leiden plaatst tien nieuwe Stolpersteine (inclusief audio-interview)
- Leidse pers: Tien nieuwe Stolpersteine in de Rijndijkbuurt Leiden
- Centraal+: Nieuwe Stolpersteine geplaatst in Leiden ter herinnering aan Joodse inwoners (inclusief video)
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Correcties en aanvullingen kunt u melden aan de redactie, via webmaster@herdenkingleiden.nl
Klik direct door naar: toespraken vooraf – Ida en Amalia Cahen – Familie Fontijn – Hartog Brander – Bernard Leo Sanson – echtpaar Marsman – Rozetta Cohen – In de media
Language: English