Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
Plaatsing Stolpersteine 5 november 2025
Op 5 november 2025 werden drie Stolpersteine geplaatst bij Hoge Rijndijk 26. Voor Rozetta Cohen is een eigen pagina gemaakt.
Samuel Wolf Marsman, geboren 4 juni 1874 te Leiden, gedeporteerd 23 maart 1943 vanuit Westerbork naar Auschwitz, vermoord 26 maart 1943 te Sobibor
Clara Marsman-Sitters, geboren 14 november 1882 te Leeuwarden, gedeporteerd 23 maart 1943 vanuit Westerbork naar Auschwitz, vermoord 26 maart 1943 te Sobibor
De Stolpersteine voor Samuel en Clara Marsman
Samuel en Clara Marsman-Sitters
De plechtigheid bij Hoge Rijndijk 26
De steen voor Samuel Marsman wordt geplaatst door achterneef Jan Rudolf Marsman
De steen voor Clara Marsman-Sitters wordt geplaatst door Klaas Pijtrik Marsman, zoon van een achterneef.
Achterneef Jan Rudolf Marsman houdt de toespraak, geschreven door zijn broer Joris Marsman
Toespraak, geschreven door achterneef Joris Marsman
Samuel Wolf Marsman en zijn vrouw Clara Marsman-Sitters woonden hier, Hoge Rijndijk 26. Zij werden 18 maart 1943 opgepakt en naar Westerbork gedeporteerd vanwaar zij in veewagens naar Sobibor werden afgevoerd. Op 26 maart zijn zij in gaskamers vermoord. Hun zoon Wolfram Siegfried Marsman, die in Utrecht veeartsenij studeerde, werd op 11 juni vergast.
Samuel Wolf werd geboren 4 juni 1874 in Leiden op de Herengracht. Hij was de oudere broer van onze grootvader en betovergrootvader. De jongens hadden nog een oudere zus. Alleen mijn grootvader overleefde de oorlog.
Oom Saam volgde zijn vader op in de vleeshouwerij op de hoek Havenplein / Haarlemmerstraat. Hij had een florerend bedrijf voor import en export van versch rundvlees. Via openbare aanbestedingen beleverde hij het leger, ziekenhuizen en gevangenissen. Wij stammen dus uit een geslacht van welgestelde Joodse vleeshouwers. Hij was een “geziene figuur in de Leidse slagerswereld”. Tevens was hij lid van de Commissie van bijstand van de Algemene Nederlandse Slachtveeverzekeringsmaatschappij te Rotterdam.
Hij was sinds 1925 penningmeester van de Nederlands Israëlitisch Gemeente. Ook was hij maatschappelijk actief en nam hij zitting in het uitvoerend comité om het in 1933 met sluiting bedreigde Centraal Israëlitisch Weeshuis te redden.
Tante Clara werd geboren op 14 november 1882 in Leeuwarden. Dochter van Salomon Sitters, een zeer bekend en gewaardeerd oppervoorzanger van de N.I.G. Op zijn begrafenis in 1936 spraken drie opperrabbijnen uit heel Nederland. Clara mocht natuurlijk niet trouwen met zomaar een slagerszoon. Saam was een ander geval. Mijn grootvader heeft altijd gevonden dat niet hij, maar Saam had moeten studeren. Saam was veel slimmer dan hij.
Wij hopen dat bij het passeren van deze woning en het zien van deze stenen de gedachte aan deze vermoorde buurtbewoners levend zal blijven. Volgens de Joodse traditie geldt dat zolang de naam van een persoon wordt genoemd, hij of zij in de herinnering voortleeft en niet vergeten is.
Biografie opgesteld door Erik Habold
Samuel Wolf Marsman
Geboren 4 juni 1874 in Leiden op de Herengracht als zoon van een Leidse slager in een gezin met tien kinderen, van wie er echter slechts drie ouder werden dan zes jaar. Van zijn kindertijd en jonge jaren weten we niets. Hij groeide in ieder geval niet op in armoede, kunnen we concluderen, gezien waar het gezin woonde. Van zijn schooljaren en eventuele opleiding weten we ook niets. Vermoedelijk vond die voornamelijk plaats in de slagerij van zijn vader.
Hij trouwde 8 juli 1908 op 34-jarige leeftijd met Clara Sitters.
Heeft hij de slagerij van zijn vader overgenomen na diens overlijden in 1919, zijn moeder was al in 1915 overleden? Waarschijnlijk wel. In de jaren dertig komen we hem tegen als eigenaar van een slagerij op de hoek van het Havenplein en de Haarlemmerstraat, oneven zijde, in Leiden. Hij staat dus te boek als vleeschhouwer. Hij was een “geziene figuur in de Leidse slagerswereld”. Al in 1911 vinden we ook de vermelding dat hij lid is van de Commissie van bijstand van de Algemene Nederlandse Slachtveeverzekeringsmaatschappij te Rotterdam. Hij bewoog zich kennelijk buiten zijn eigen kleine kring.
De zaak werd voortgezet tot 1954 door de boven de zaak wonende knecht J. Fasseur, toen Saam (zoals hij ook vaak genoemd werd) de zaak moest liquideren in mei 1942 op bevel van Omnia Treuhand. Fasseur nam de inboedel voor fl. 559,50 over en huurde het pand.
Als penningmeester van de N.I.G. sinds 1925 was Saam ‘gesperrt’ en meldt de kaart van de Joodse Raad cartotheek verder nog dat hij een keurig persoon is met een goede gezondheid. Groot was hij niet: 1,68 m en hij had bruin haar en grijze ogen in een rond gezicht.
18 Maart 1943 gaat zijn reis echter naar Westerbork en van daar op 23 maart verder naar het oosten. 26 Maart 1943 werd hij vermoord in Sobibor.
Clara Marsman-Sitters
Geboren op 14 november 1882 in Leeuwarden, als dochter van Salomon Sitters, oppervoorzanger van de Nederlands-Israëlitische gemeente van Leeuwarden, in een gezin met elf kinderen van wie er slechts vier ouder dan één jaar en volwassen werden. Haar moeder was de Amsterdamse Elisabeth Hoffmann die op 24-jarige leeftijd met de twee jaar oudere Salomon was getrouwd.
Clara trouwde in 1908 op 26-jarige leeftijd de acht jaar oudere Samuel Wolf Marsman en ze gingen in Leiden wonen op Hoge Rijndijk 26, een vrij groot hoekhuis uit 1895, 185 m2 groot en met zes kamers.
Beiden werden tegelijkertijd door de bezetter opgepakt en weggetransporteerd. Clara werd op dezelfde dag als Saam in Sobibor vermoord.
Hun enige opgroeiende kind, een zoon, Wolfram Siegfried Marsman, van juli 1914, woonde ten tijde van de oorlog vanwege zijn studie veeartsenijkunde in Utrecht bij tante Mietje. Hij werd waarschijnlijk ook in 1943, op 11 juni, vermoord. Een eerder geboren dochtertje werd niet ouder dan zeven dagen.
Bronnen
Cartotheek Joodse Raad
Parenteel Samuel Wolf Marsman en Clara Marsman-Sitters
Transportlijsten Westerbork
Kadastrale kaart Leiden
Maasbode, 29-4-1911
Nieuw Israelietisch Weekblad, 10-7-1908
Foto’s:
Links: Samuel Marsman, daarnaast Mietje en daarnaast Clara Marsman. (bron: familie Marsman)
Links: (tante) Mietje, rechts: Clara Marsman en Samuel Marsman (bron: familie Marsman)
Joodsmonument.nl: Samuel Marsman en Clara Marsman-Sitters
Leiden4045: Samuel en Clara Marsman-Sitters
Verslag plaatsing: 5 november 2025 plaatsing Stolpersteine in Leiden
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English