Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
Plaatsing Stolpersteine 5 november 2025
Op 5 november 2025 werden twee Stolpersteine geplaatst bij Hoge Rijndijk 74. Voor Hartog Brander is een eigen pagina gemaakt.
Bernard Leo Sanson, geboren 5 december 1914 te Rotterdam, geïnterneerd 31 oktober 1942 kamp Amersfoort, vermoord 30 november 1942 te Leusden
De Stolperstein voor Bernard Leo Sanson
Bernard Leo Sanson
De plechtigheid bij Hoge Rijndijk 74
De steen voor Bernard Leo Sanson werd geplaatst door Bernd en Astrid Sanson, neef en nicht van Bernard Leo.
Bernd Sanson (neef) houdt de toespraak.
Toespraak gehouden door neef Bernd Sanson
Welkom familie Sanson en andere genodigden bij de herdenking van mijn oom en naamgenoot Bernard Leo Sanson, roepnaam Bernd, hier op zijn laatste woonadres, Rijndijk 74 in Leiden.
Bernd werd op 5 december 1914 in Rotterdam geboren als de eerste van drie kinderen in het geassimileerde Joodse gezin van de verffabrikant Emiel Sanson en Anna Catz.
Hun oudste zoon zat van jongs af aan met zijn neus in de boeken. Vanwege zijn slechte ogen had hij al vroeg een sterke bril nodig. Bernd was een introverte jongen wiens belezenheid en spreektalent vooral in kleine kring tot hun recht kwamen. Aangemoedigd door de brede culturele interesse van zijn familie ontwikkelde Bernd een talent voor schilderen en tekenen; een aanleg die hij later zou uitleven in zijn politieke getinte aquarellen. Hij bracht zijn middelbare schooltijd van 1927 tot 1933 door op het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam en werd redacteur van ‘Tolle lege’ (Neem en lees), het maandblad van- en voor gymnasiasten. Zijn bijdragen hadden vooral een literair karakter.
Na zijn eindexamen verhuisde Bernd naar Leiden om rechten te gaan studeren aan de Leidse Universiteit. Na eerst op kamers aan de Watersteeg te hebben gewoond vestigde hij zich in het studentenhuis op de Hoge Rijndijk 74. De belangstelling voor zijn afkomst en de behoefte om zijn kennis over het Jodendom en de Gnosis te verdiepen motiveerde hem om van zijn rechtenstudie over te stappen naar de studie van Semitische talen en Hebreeuws.
In de jaren ‘37-‘38 tekende hij onder de titel ‘Drei Stibben Oper’ een reeks politieke spotprenten waarin hij het opkomend nationaalsocialisme, wereldleiders zoals Mussolini, Hitler en Stalin, maar ook het Zionisme op de hak nam.
De eerste bezettingsjaren verliepen voor Bernd relatief onbezorgd, maar toen de Jodenvervolging in 1942 steeds serieuzer vorm aannam, besloot hij onder te duiken. Op een noodlottige oktoberdag kreeg hij zo’n heftige kiespijn dat hij geen andere keus zag dan zich bovengronds te begeven voor tandartsbezoek. Hij trok een jas aan zonder jodenster en had de pech onderweg de bezetter tegen het lijf te lopen. Hij werd aangehouden. Op het bureau werd hij mishandeld waarbij zijn – voor hem onmisbare – bril werd vernield. Op 31 oktober 1942 kwam hij brilloos in Kamp Amersfoort terecht vanwege twee vergrijpen: onderduiken en geen ster dragen.
Bij exercities op de binnenplaats van het kamp werd Bernd als vrijwel blinde nieuwkomer getreiterd en dusdanig mishandeld dat hij moest worden opgenomen in de ziekenbarak van het kamp. Vanuit het kamp schreef hij zijn ouders een brief waarin hij ze vroeg om een nieuwe bril te sturen. Hun antwoordbrief met reservebril zou hem niet meer bereiken. Vrijwel direct na zijn ‘herstel’ werd hij vanuit Amersfoort naar het naburige Leusden overgebracht. Daar kwam hij op 30 november 1942 door ophanging om het leven. De kamp-administratie registreerde Bernds doodsoorzaak als ‘zelfdoding door ophanging’; waarschijnlijk om de ware toedracht van de moord te verhullen.
Bernard Leo Sanson werd 27 jaar oud. Hij is herbegraven op het Toepad in Rotterdam, naast zijn ouders.
BIOGRAFIE VAN BERNARD LEO SANSON
Bernard Leo Sanson – roepnaam Bernd – werd op 5 december 1914 in Rotterdam geboren als de eerste van drie kinderen in het geassimileerde Joodse gezin van de navaline- en verffabrikant Emiel Sanson en Anna Catz. De Sansons woonden sinds ongeveer 1750 in Rotterdam. Bernds ouders waren maatschappelijk zeer actief. Moeder Anna was een autoriteit op het gebied van oud-Nederlandse volksdansen. Zij was voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Leekendansmuziek, mede-oprichter van het Nederlandse Volksdans-instituut en mede-auteur van het boek ‘Oude Nederlandse Volksdansen’. Daarnaast zette ze zich als bestuurslid van de plaatselijke Soroptimistenclub in voor vrouwenrechten. Vader Emiel engageerde zich onder meer als voorzitter van het bestuur van het Joods ziekenhuis, het Nederlands Israëlitische Armbestuur, het Rotterdamsch Israëlitische Leenfonds en van de Vereniging Montefiore. De familie woonde in Rotterdam eerst op de Henegouwerlaan 16b en later aan de Graaf Florisstraat 34. Opkomen voor vrouwen zat trouwens in de familie. De tante van Bernd was de eerste Nederlandse politievrouw met speciale aandacht voor het maatschappelijk werk. Haar vader, dus Bernd’s grootvader, was parnas.
Bernard Leo zat van jongs af aan met zijn neus in de boeken. Vanwege zijn slechte ogen had hij al vroeg een sterke bril nodig. Bernd was een introverte jongen wiens belezenheid en spreektalent vooral in kleine kring tot hun recht kwamen. Aangemoedigd door de brede culturele interesse van zijn familie ontwikkelde Bernd een talent voor schilderen en tekenen; een aanleg die hij later zou uitleven in zijn politieke getinte aquarellen. Hij bracht zijn middelbare schooltijd van 1927 tot 1933 door op het Erasmiaans Gymnasium in Rotterdam en werd redacteur van ‘Tolle lege’ (Neem en lees), het maandblad van- en voor gymnasiasten. Zijn bijdragen hadden vooral een literair karakter.
Bernd Sanson in 1930. © Privéarchief
Na zijn eindexamen verhuisde Bernd naar Leiden om, net als zijn oom Paul Catz, rechten te gaan studeren. Na eerst op kamers aan de Watersteeg te hebben gewoond vestigde hij zich in het studentenhuis op de Hoge Rijndijk 74. De belangstelling voor zijn afkomst en de behoefte om zijn kennis over het Jodendom en de Gnosis te verdiepen motiveerde hem om van zijn rechtenstudie over te stappen naar de studie van Semitische talen en Hebreeuws. Zo publiceerde hij nog in 1942 in het ‘Menorah Jaarboek’ een studie over de Menorah.
In de jaren ‘37-‘38 tekende hij onder de titel ‘Drei Stibben Oper’ een reeks politieke spotprenten waarin hij het opkomend nationaalsocialisme, wereldleiders zoals Mussolini, Hitler en Stalin, maar ook het Zionisme op de hak nam.
Cartoon nr. 7 uit ‘Drei Stibben Oper’, 1937-1938 / aquarel op papier, b x h: 66,5 x 50,5 cm. / onderschrift: Mussolini en de Moefti / Adolf Hitler en Stalin / (smeden hier een samenzwering) / voor Arabisch Filastin © Joods Historisch museum
De eerste bezettingsjaren verliepen voor Bernd relatief onbezorgd, maar toen de Jodenvervolging in 1942 steeds serieuzer vorm aannam, besloot hij onder te duiken. Op een noodlottige oktoberdag kreeg hij zo’n heftige kiespijn dat hij geen andere keus zag dan zich bovengronds te begeven voor tandartsbezoek. Hij trok een jas aan zonder jodenster en had de pech onderweg de bezetter tegen het lijf te lopen. Hij werd aangehouden. Op het bureau werd hij mishandeld waarbij zijn – voor hem onmisbare – bril werd vernield. Op 31 oktober 1942 kwam hij brilloos in Kamp Amersfoort terecht vanwege twee vergrijpen: onderduiken en geen ster dragen.
Bij exercities op de binnenplaats van het kamp werd Bernd als vrijwel blinde nieuwkomer getreiterd en dusdanig mishandeld dat hij moest worden opgenomen in de ziekenbarak van het kamp. Vanuit het kamp schreef hij zijn ouders een brief waarin hij ze vroeg om een nieuwe bril te sturen. Hun antwoordbrief met reservebril zou hem niet meer bereiken. Zij ontvingen de brief retour waar met rood potlood eufemistisch ‘gestorben’ op geschreven was…
De brief van Sansons ouders kwam retour met op de envelop ‘gestorben’ © Privéarchief
Vrijwel direct na zijn ‘herstel’ werd Bernd vanuit Amersfoort naar het naburige Leusden overgebracht. Daar kwam hij op 30 november 1942 door ophanging om het leven. De kamp-administratie registreerde Bernds doodsoorzaak als ‘zelfdoding door ophanging’; waarschijnlijk om de ware toedracht van de moord te verhullen.
Bernard Leo Sanson werd 27 jaar oud. Zijn stoffelijke resten werden na de oorlog herbegraven op het Toepad in Rotterdam, naast zijn ouders.
LINKS:
Link naar de spotprenten van Bernard Leo Sanson op Joods Cultureel Kwartier: https://data.jck.nl/search/?qf=dc_creator%3ASanson,+Bernard+Leo+%281914-1942%29
BRONNEN:
Familiearchief Bernd Sanson, neef van Bernard Leo Sanson.
‘Het vergeten verhaal van de Joodse gevangenen van Kamp Amersfoort. (De rol van het ‘Polizeiliches Durchgangslager Amersfoort’ in de vervolging en vernietiging van de Joden in Nederland 1941-1945)’. Amanda Kluveld, uitgave Nationaal Monument Kamp Amersfoort, 2024.
‘Opgehangen in het kamp’, Remco Reiding, Algemeen Dagblad, 30 november 2017
Leiden4045: https://www.leiden4045.nl/sanson-bernard/
Joods Monument: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/28574/bernard-leo-sanson
Joods Monument: ‘De dood van Bernard Leo Sanson,’ Leen Boer: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/1085443/de-dood-van-bernard-leo-sanson
Oorlogsbronnen: https://www.oorlogsbronnen.nl/tijdlijn/03df694a-5ba7-4c8d-b1fa-e321c6b39c57
Kamp Amersfoort: https://kampamersfoort.nl/?s=sanson&e_search_props=04de7fd-795
Erasmiaans Gymnasium: https://www.erasmiaans.nl/2020/01/15/bernd-sanson/
Joods Erfgoed Rotterdam, ‘Anna-Henriette Catz en Bernd Sanson’: https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/anna-henriette-catz/
Foto’s
Joodsmonument.nl: Bernd Leo Sanson
Leiden4045: Bernd Leo Sanson
Verslag plaatsing: 5 november 2025 plaatsing Stolpersteine in Leiden
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English