Nu meer dan 100 Stolpersteine in Leiden
Het is een mooie lentedag als op 26 maart vanuit vijf landen een groep van ongeveer 80 nabestaanden en andere betrokkenen zich verzameld hebben in de Professorenwijk. Vandaag worden elf Stolpersteine geplaatst voor joodse stadsgenoten die slachtoffer werden van de Holocaust. Daarmee komt het totaal uit op 101 Stolpersteine op dit moment.
Aan de plaatsingen gaat in de Lorentzschool, met dank aan hun gastvrijheid, een bijeenkomst vooraf die in het teken staat van ontmoeting en twee korte toespraken.
In de school staan de fotolijstjes van hen voor wie vandaag een steen wordt geplaatst, van iedereen is er deze keer een foto.
Voor de meeste adressen zijn er Nederlandse familieleden. Er zijn niet altijd gasten uit het buitenland aanwezig maar nu komt men maar liefst uit vier andere landen: Israël, de Verenigde Staten, Engeland en Zweden.
Er is veel ruimte voor ontmoeting en hier wordt goed gebruik van gemaakt.
Rond half twee zijn er twee korte toespraken, eerst een welkom door de voorzitter van de werkgroep Stolpersteine, Pieter Schrijnen, en daarna door de Leidse burgemeester Peter Heijkoop.
Uit de toespraak: ‘In onze grondwet luidt het eerste artikel: Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld. De wetgever heeft een passieve vorm gebruikt. Ik denk dat het een actief werkwoord moet zijn: In Nederland behandelen we elkaar gelijk. Wij discrimineren niet, wij sluiten niemand uit. Integendeel, om met elkaar een waardige, rechtvaardige samenleving te vormen moeten we de ander insluiten, recht in de ogen kijken en zeggen: jij, de ander, je bent welkom zoals je bent.’
Lees hier de volledige toespraak van Pieter Schrijnen.
Voor de gasten is er een Engelse en Hebreeuwse vertaling op papier gemaakt.
De burgemeester heeft het onder andere over verbinding. ‘Verbinding… een woord dat burgemeesters ontzettend vaak gebruiken. Omdat het zo ontzettend belangrijk is; elkaar opzoeken, bevragen en met elkaar de samenleving versterken. Ook vandaag wordt daar weer aan gewerkt. Of beter: werken wij daar weer aan.’
Lees hier de volledige toespraak van burgemeester Peter Heijkoop
De familie Breslauer heeft speciaal voor deze gelegenheid een keppeltje (kippa) laten maken en deze worden uitgedeeld voor wie belangstelling heeft.
Het gezelschap vertrekt daarna te voet van de school naar het eerste adres, het is dichtbij, De Sitterlaan 98.
Er staat al een groep mensen te wachten. Bij de plaatsingen is iedereen van harte welkom en alle aanwezigen worden daarom welkom geheten. De geluidsversterker die de organisatie altijd kosteloos mag lenen is zeer waardevol. Ook van de meegenomen klapstoeltjes wordt goed gebruik gemaakt.
Bij De Sitterlaan 98 worden twee stenen geplaatst door onder andere een kleindochter van Sophia van Gelderen.
Patricia plaatst de steen voor haar grootmoeder.
De stenen worden door Wout en Hennie met cement in de straat bevestigd.
Het gezelschap kijkt naar de bevestiging van de stenen.
Ton de Gans, van de werkgroep Stolpersteine, houdt een toespraak over het leven van Sophia van Gelderen en haar zoon Maurits.
Zij woonden in bij de oudste zoon van Sophia. De oudste zoon overleefde de oorlog vanwege zijn gemengde huwelijk. Maurits werd vermoord in 1942 en zijn moeder werd met de grote razzia in Leiden weggevoerd, zij werd vermoord op 26 september 1943, vandaag precies 82 jaar geleden.
Via onderstaande link zijn meer foto’s te bekijken en is de toespraak terug te lezen.
Sophia van Gelderen-Ligtenstein en Maurits Cornelis van Gelderen
Het tweede adres is De Sitterlaan 90. Hier worden drie Stolpersteine geplaatst.
De stenen staan gereed voor de plaatsing.
De steen van Fritz wordt geplaatst door Annelies van der Sluys en haar kleindochter Nadine, Fritz was de oom van Annelies.
Hans Frankenberg, achterkleinzoon, houdt een toespraak over zijn overgrootouders en oud-oom. ‘In onze familie doen verhalen de ronde over het optimisme van Martin en Alice. … Mogelijk is dit optimisme ook de reden geweest dat zij niet onderdoken. Bekend is dat Martin en Alice gezegd hebben: “Ons oude mensen zullen ze niets doen”; dit ondanks hun ervaringen in Duitsland, o.a. tijdens de Kristallnacht. … Fritz lijkt een vergelijkbare instelling te hebben gehad.’
Er worden bloemen bij de Stolpersteine gelegd en een steentje, naar joods gebruik.
Via de link hieronder zijn meer foto’s te vinden van deze plaatsing en is ook de toespraak terug te lezen.
Martin Nathansohn, Alice Frieda Nathansohn-Friedberg en Fritz Nathansohn
Hierna wandelt het gezelschap via de Hugo de Vriesstraat naar de Lorentzkade. Aan de Hugo de Vriesstraat liggen vier Stolpersteine en ook aan de Lorentzkade liggen al enkele stenen. De steen bij Lorentzkade 4 voor Meijer van Kleeff ligt er al sinds 2014. Alle geplaatste stenen zijn hier terug te vinden.
Bij Lorentzkade 8 worden stenen geplaatst voor Rudolf Breslauer, zijn vrouw Bella en hun twee kinderen Stefan en Michael. Alleen hun dochter Ursula overleefde de oorlog.
De steen voor Rudolf wordt geplaatst door Scarlett, achterkleindochter van een neef van Breslauer.
Nadat de familie Breslauer niet meer in Leiden mocht wonen van de bezetter kwam er nog een nieuwe Joodse bewoner op Lorentzkade 8 wonen, Elviere Sanders-Platz. Haar kleinzoon Niels plaatst haar steen.
Wout en Hennie zorgen na de plaatsing voor de bevestiging van de stenen in cement.
Irit, de dochter van Ursula, houdt de toespraak namens de familie Breslauer. De toespraak wordt gedaan in het Engels, op de website is een Nederlandse vertaling te vinden. Daaruit: ‘Ik sta hier vandaag niet alleen als kleindochter van Rudolf en Bella, maar ook als vertegenwoordiger van alle generaties die na hen kwamen. Namens onze familie en namens allen die er waren en er niet meer zijn, beloof ik hun herinnering in mijn hart te dragen, hun verhaal te vertellen en ervoor te zorgen dat ze nooit worden vergeten.’
De toespraak en daarnaast meer foto’s zijn te vinden op de pagina van de familie Breslauer.
Rudolf Werner Breslauer, Bella Breslauer-Weihsmann, Stefan Breslauer, Max Michael Breslauer
De toespraak voor Elviere Sanders-Platz wordt gehouden door haar kleindochter Nitha. ‘Elvi was een voortreffelijke huisvrouw en charmante gastvrouw. Ze kon heel lekker koken. Er waren veel etentjes mede door de sociale functies van X (hij was directeur van Sanders Zeepfabrieken, was meerdere termijnen wethouder, was voorzitter van de Kamer van Koophandel en had zitting in vele commissies). Ook Elviere was actief op sociaal gebied (zij hielp bij het jaarlijkse ziekentridium, bezocht arme gezinnen en deed veel voor de kerk).’
Ook voor Elviere is een eigen pagina met meer foto’s en de toespraak, zie hieronder.
De laatste steen is enkele huizen verder, namelijk Lorentzkade 3.
Kleindochter Myrna plaatst de steen van haar grootvader. Ze houdt ook de toespraak.
Davids vader Berthold had in Polen een groothandel in piano’s, vleugels en orgels. ‘Het zal normaal geweest zijn dat mijn opa ook in de zaak ging. Dit tot 1916 toen hij de zaak van zijn vader overnam. Ik weet niet precies in welk jaar de familie naar Berlijn vluchtte maar wel dat daar op de Kurfürstendamm de nieuwe zaak werd geopend. Het werd de grootste en bekendste van Duitsland waar, zo vertelde mijn vader mij altijd, waar alle beroemdheden uit de muziekwereld naar toe kwamen.’
De foto’s van de steenplaatsing voor David Neumann en de volledige toespraak zijn te vinden op zijn eigen pagina.
Aan het eind wordt de plechtigheid besloten met het uitspreken van het Kaddish, een joods gebed voor de overledene.
Kaddish wordt uitgesproken door Moshe Simian uit Israël, nabestaande van de Breslauerfamilie.
Voor elf mensen zijn de namen genoemd. Hun namen zijn teruggekeerd in de straat waar zij woonden.
De organisatie spreekt na de plechtigheid een kort dankwoord uit. In het bijzonder worden Wout en Hennie genoemd, de vaste stratenmakers die dit werk zo trouw verzorgen. Voor wie wil kan er nog worden nagepraat in de Lorentzschool.
Deze prachtige bloesem aan de Lorentzkade blijft achter als iedereen weer vertrekt, naar huis, dichtbij of ver weg.
Heel bijzonder dat er zoveel mensen uit ongeveer alle windstreken bij deze plechtigheid aanwezig waren.
De namen van vandaag:
Sophia van Gelderen-Ligtenstein
Maurits Cornelis van Gelderen
Martin Nathansohn
Alice Frieda Nathansohn-Friedberg
Fritz Nathansohn
Rudolf Werner Breslauer
Bella Breslauer-Weihsmann
Stefan Breslauer
Max Michael Breslauer
Elviere Sanders-Platz
David Neumann
Laten we niet alleen stilstaan bij hun dood, maar vooral ook hun leven gedenken.
- De Sitterlaan 98 Sophia van Gelderen-Ligtenstein en Maurits Cornelis van Gelderen
- De Sitterlaan 90 Martin Nathansohn, Alice Frieda Nathansohn-Friedberg en Fritz Nathansohn
- Lorentzkade 8 Rudolf Werner Breslauer, Bella Breslauer-Weihsmann, Stefan Breslauer, Max Michael Breslauer
- Lorentzkade 8 Elviere Sanders-Platz
- Lorentzkade 3 David Neumann
- 27 maart 2025, Leidsch Dagblad, Ruurd Kok, Aantal struikelstenen in Leiden passeert de grens van honderd
- 28 maart 2025, Leidsepers, Leiden Remembers: Over a Hundred Stolpersteine Now in the City
- 3 april 2025, Leids Nieuwsblad, ‘Opdat we blijven zien én blijven herinneren’ (pagina 8)
Vooraankondigingen:
De volgende Stolpersteine zullen in Leiden geplaatst worden op 18 juni bij het voormalige Joods Weeshuis.
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Correcties en aanvullingen kunt u melden aan de redactie (bij voorbaat dank), via webmaster@herdenkingleiden.nl
Language: English