Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
Plaatsing Stolpersteine 26 maart 2025
Op 26 maart 2025 werden twee Stolpersteine geplaatst bij De Sitterlaan 98 voor:
Sophia van Gelderen-Ligtenstein geboren 4 juni 1877 te Strijen, gedeporteerd 23 maart 1943 van Westerbork naar Sobibor, vermoord 26 maart 1943 te Sobibor.
Maurits Cornelis van Gelderen, geboren 20 oktober 1914 te Leiden, gedeporteerd 17 augustus 1942 van Westerbork naar Auschwitz, vermoord 30 september 1942 te Auschwitz-Birkenau.
De Stolpersteine voor Sophia van Gelderen-Ligtenstein en Maurits Cornelis van Gelderen
Sophia van Gelderen-Ligtenstein en Maurits Cornelis van Gelderen, foto privébezit van familie Van Gelderen
De plechtigheid bij De Sitterlaan 98
De steen voor Sophia wordt geplaatst door haar kleindochter Patricia.
De steen voor Maurits Cornelis wordt ook geplaatst door familie.
De familie legt bloemen bij de Stolpersteine.
Ton de Gans van de werkgroep Stolpersteine houdt de toespraak voor Sophia en Maurits.
Toespraak gehouden door Ton de Gans
Sophia Ligtenstein werd op 4 juni 1877 in Strijen geboren. Haar vader, Mozes Ligtenstein, was daar in 1864 met zijn broer Abraham naar toe getrokken. Samen zetten zij in Strijen een bedrijf op. Mozes was vleeschhouwer (slachter), zijn jongere broer Abraham handelaar in vee. Vader Mozes was getrouwd met Cornelia Schooning.
Strijen had een kleine Joodse gemeente. In de tijd dat Sophia daar woonde, had Strijen een klein Joods schooltje en eigen synagoge. Het is mooi om te lezen dat de Joodse en (vooral) protestantse inwoners gebroederlijk samenleefden. De plaatselijke voetbalclub is bijvoorbeeld opgericht door één van de Joodse inwoners.
In 1881 verkoopt Mozes de slagerij. Na de verkoop verhuist het gezin eerst naar Loosduinen; later wonen ze in Groningen. De ouders van Sophia krijgen in totaal 13 kinderen; 3 zonen en 10 dochters.
Sophia trouwt op 28 maart 1909 met Mozes van Gelderen uit Leiden. Mozes is volgens de huwelijksakte ook vleeschhouwer. Eerst woonde de familie op de Jan Vossensteeg, later verhuizen ze met de zaak naar Haarlemmerstraat 167.
Mozes en Sophia kregen 2 zoons. In 1911 werd Leon Max geboren, in 1914 Maurits Cornelis. Vader Mozes overlijdt op relatief jonge leeftijd in 1923. Hij is dan 50 jaar oud. Na zijn overlijden verhuist Sophia naar Oegstgeest. Ze woont daar tot 1943. Begin van dat jaar wordt ze door de Duitsers verplicht daar te vertrekken.
Sophia trekt in bij haar zoon Leon. Die woont samen met zijn vrouw Wilhelmina Brons op dit adres, De Sitterlaan 98.
Sophia wordt helaas al snel gearresteerd. Ze wordt weggevoerd naar Westerbork. Daar komt ze op 18 maart 1943 aan. Ze wordt gedeporteerd naar Sobibor. Daar wordt ze op 26 maart 1943 vermoord. Sophia van Gelderen-Ligtenstein is 65 jaar oud geworden.
Ook broer Maurits, zoon van Sophia, heeft bij broer Leon op dit adres ingewoond. Zoals eerder al gezegd, werd de tweede zoon van Mozes en Sophia in 1914 geboren, om precies te zijn op 20 oktober.
Maurits heeft een tijd in Hilversum gewoond. Daar werkte hij als meubelhandelaar.
Aan het begin van de oorlog komt de ongehuwde Maurits naar Leiden. In juli 1940 trekt Maurits in bij het gezin van broer Leon, dat op dit adres, De Sitterlaan 98, woont.
Hij opent al snel een zaak voor woninginrichting. In de Leidsche Courant van 31 augustus lezen we dat ‘Met ingang van heden in het pand Korevaarstraat 6 geopend werd een zaak voor woninginrichting, behangerij en stoffeerderij door de firma Van Gelderen’. Uit voorraad konden onder andere eiken dressoirs worden geleverd voor een bedrag van zegge en schrijven f 49,75.
Terwijl zijn oudere broer Leon de Holocaust overleeft dankzij het feit dat hij getrouwd is met een niet-Joodse katholieke vrouw, wordt Maurits al in 1942 op transport naar Westerbork gezet. Hij heeft zijn bedrijf aan de Korevaarstraat nog geen 2 jaar kunnen uitoefenen. Op 15 augustus 1942 komt hij in Westerbork aan, twee dagen later wordt Maurits gedeporteerd naar Auschwitz. Maurits overlijdt op 30 september 1942; hij is dan 27 jaar oud.
Wij gedenken Sophia van Gelderen-Ligtenstein en haar zoon Maurits van Gelderen.
Biografieën van Sophia en Maurits Cornelis, opgesteld door Pieter Schrijnen/Ton de Gans
Sophia van Gelderen-Ligtenstein
Sophia Ligtenstein is geboren op 04-06-1877 te Strijen, en overleden op 26-03-1943 te Sobibor op 65-jarige leeftijd.
Sophia van Gelderen-Ligtenstein, foto privébezit van familie Van Gelderen
Zij was de dochter van dochter van Mozes Ligtenstein en Cornelia Schooning.
De geboorteacte van Sophia, uit het bevolkingsregister van Strijen.
Strijen had een kleine Joodse gemeente. Mozes Ligtenstein trok er in 1864 samen met zijn broer Abraham naar toe om een bedrijf op te zetten. Abraham deed handel in vee, Mozes was slachter, vleeschhouwer. In 1881 verkoopt Mozes het pand waar het bedrijf was gehuisvest. De slagerij werd overgenomen door Simon Kleinkramer, ook Joods. Tot op dit moment is er in dit pand een slagerij gevestigd.
In de tijd dat Sophia hier woonde, had Strijen en klein Joods schooltje en een eigen synagoge. Tegelijk leefden de Joodse en vooral protestantse inwoners van Strijen gebroederlijk samen. Zo is de plaatselijke voetbalclub door één van de Joodse inwoners opgericht.
Het gezin verhuist na de verkoop van de slagerij eerst naar Loosduinen, later vertrekken ze naar Groningen. Mozes staat daar ingeschreven als huidenzouter en koopman.
De ouders van Sophia krijgen in totaal dertien kinderen. Ze heeft drie broers: Mozes, geboren op 22 april 1886, Pinas, geboren op 2 augustus 1883 in Loosduinen, hij is slechts 3 jaar geworden en in Groningen gestorven op 5 december 1886. Abraham wordt als het twaalfde kind op 5 oktober 1888 in Groningen geboren. Acht van de tien zussen zijn in Strijen geboren, ze heten: Pietje (1869), Eva (1871), Hester (1872), Rosetta (1873), Elisabeth (1875), Sophia (1877), Heintje (1879) en Louisa (1880). In Groningen zijn Josephine (1887) en Lea (1891) geboren. Louisa overlijdt op zesjarige leeftijd (1886) en Elisabeth sterft in 1911. Heintje emigreert in 1924 naar de Verenigde Staten.
Mozes en zijn zussen geven financiële steun aan hun jongste broer Abraham, wat het hem mogelijk maakt zijn middelbare school te doorlopen, wat in die tijd geen vanzelfsprekendheid is. Abraham is een gepromoveerd arts geworden. Behoudens Heintje heeft geen van de kinderen Ligtenstein de oorlog overleefd.
Broers en zussen Ligtenstein in Groningen, 1924
Zittend: Mozes, de oudste zoon.
Staand: Abraham.
Om hen heen zes of zeven van de zusters Ligtenstein.
Bron: Stolpersteine Groningen
Sophia, foto privébezit van familie Van Gelderen
foto privébezit van familie Van Gelderen
Vanuit Groningen trouwt Sophia op 28 maart 1909 met Mozes van Gelderen uit Leiden. Volgens de huwelijksakte is ook hij vleeschhouwer.
De vader van Mozes is ook vleeschhouwer. Hij heeft een zaak in Leiden. Eerst woonde de familie Van Gelderen op de Jan Vossensteeg, nr. 71. Later verhuizen ze met de zaak naar de Haarlemmerstraat 167.
Huwelijksakte van Sophia en Mozes
Bron Genealogie Online
In 1911 wordt hun eerste kind geboren: Leon Max, op 9 februari.
Geboorteakte van Leon, gemeentearchief Leiden.
Op 21 oktober 1914 wordt hun tweede zoon geboren: Maurits Cornelis.
Geboorteakte van Maurits Cornelis, gemeentearchief Leiden
Een paar jaar later komt Heintje, de zuster van Sophia voor enkele jaren bij hen wonen. Zij wordt ingeschreven als winkeljuffrouw. Zij vertrekt naar Haarlem en door naar Amsterdam, waar ze in 1920 trouwt met Hijman Kater.
Mozes overlijdt vroeg, vijftig jaar oud, op 19 februari 1923, in Leiden. Sophia is dan 45 jaar oud.
Overlijdensakte van Mozes van Gelderen, gemeentearchief Leiden
Sophia verhuist naar Oegstgeest, naar de Toorenveltstraat 28. Daar blijft ze wonen tot de Duitsers haar begin 1943 verplichten te vertrekken. Ze trekt dan in bij haar zoon Leon. Leon woont met zijn vrouw Wilhelmina Brons op de De Sitterlaan nr. 98. Leon was handelsvertegenwoordiger.
foto privébezit van familie Van Gelderen
Ze wordt echter gearresteerd en weggevoerd naar Westerbork. Daar komt ze op 18 maart 1943 aan. Op 23 maart wordt Sophie gedeporteerd naar Sobibor. Vrijwel direct na haar aankomst wordt ze daar vermoord, op 26 maart 1943. Sophia van Gelderen-Ligtenstein is 65 jaar oud geworden.
Maurits Cornelis van Gelderen
Maurits is geboren op 20 oktober 1914 Leiden, overleden op 30-09-1942 te Auschwitz op 27-jarige leeftijd.
Maurits van Gelderen, foto privébezit van familie Van Gelderen
Maurits groeit op in Leiden. Hij trekt voor opleiding en werk het land in.
foto privébezit van familie Van Gelderen
Ten tijde van het huwelijk van zijn broer Leon, september 1938, woonde hij in Hilversum. Daar werkte hij als meubelhandelaar. Na het begin van de oorlog komt hij naar Leiden. Hij trekt in juli 1940 bij het gezin van zijn broer in De Sitterlaan 98. Maurits was niet gehuwd.
Kort na zijn komst naar Leiden opent hij een zaak voor woninginrichting in de Korevaarstraat nr. 6. Hij oefende daar zijn vak als stoffeerder uit en verkocht meubelen. Met enige regelmaat adverteert hij in de Leidse kranten.
Leidsche Courant, 31 augustus 1940
Leidsch Dagblad, 27 augustus 1941
Op 15-08-1942 is Maurits gedeporteerd naar Westerbork en op 17-8-1942 op transport gegaan naar Auschwitz. Een paar weken later, op 30 september 1942 overlijdt Maurits Cornelis van Gelderen aldaar, op 27-jarige leeftijd.
Bronnen
De Joodse gemeenschap – Strijen in historisch perspectief, nr 1, 1992
Leiden4045.nl
https://www.stolpersteineschilderswijkgroningen.nl/slachtoffers-in-de-schilderswijk/otto-eerelmanstraat/otto-eerelmanstraat-2/
https://www.joodserfgoedrotterdam.nl/strijen/
Leidsch Dagblad 5 december 1912.
https://www.jaapmoggre.nl/Doorbraken/Korevaarstraat/winkels%20Korevaarstraat.html
Leidsche Courant, 31 augustus 1940
Leidsch Dagblad, 27 augustus 1941
Erfgoed Leiden
Foto’s van familie Van Gelderen
Joodsmonument.nl: Sophia van Gelderen-Ligtenstein en Maurits Cornelis van Gelderen
Leiden4045: Sophia van Gelderen-Ligtenstein en Maurits Cornelis van Gelderen
Verslag plaatsing: 26 maart 2025 plaatsing Stolpersteine in Leiden
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English