Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
Plaatsing Stolpersteine 26 maart 2025
Op 26 maart 2025 werd een Stolperstein geplaatst bij Lorentzkade 3 voor:
David Neumann geboren 17 mei 1879 te Posen, overleden bij aanhouding 25 januari 1943 te Amsterdam
De Stolperstein voor David Neumann
David Neumann
De plechtigheid bij Lorentzkade 3
De steen voor David Neumann wordt geplaatst door kleindochter Myrna Neumann.
Myrna houdt ook de toespraak.
Toespraak gehouden door Myrna Neumann
Uiteraard heb ik mijn grootvader David niet gekend. Toch zal ik bij deze steenzetting iets vertellen voor zover ik dat weet.
Hij werd geboren in Posen, toen nog Duitsland maar nu beter bekend als Poznan in Polen op 17 mei 1879.
Zijn vader Berthold had daar de grootste zaak en groothandel in piano’s, vleugels en orgels van de wijde omgeving vanaf 1907. Het zal normaal geweest zijn dat mijn opa ook in de zaak ging. Dit tot 1916 toen hij de zaak van zijn vader overnam.
Ik weet niet precies in welk jaar de familie naar Berlijn vluchtte maar wel dat daar op de Kurfürstendamm de nieuwe zaak werd geopend.
Het werd de grootste en bekendste van Duitsland waar, zo vertelde mijn vader mij altijd, waar alle beroemdheden uit de muziekwereld naar toe kwamen.
Tot de Kristallnacht een einde maakte aan dit succes en de winkel kort en klein geslagen werd. Mijn vader heeft toen zijn ouders naar Nederland gehaald in 1939,waar hij al enige tijd woonde. Hier in dit huis hebben ze tot augustus 1941 gewoond waarna ze gedwongen werden ook hier te vluchten. Eerst Utrecht en daarna Amsterdam.
Het laatste adres daar was in de Deltastraat waar toen ook mijn tante Charlotte (David’s dochter dus) met haar man en schoonmoeder woonden.
Hij heeft moeten meemaken dat zijn vrouw, dochter en schoonzoon werden opgepakt en pas later op 25 januari 1943 was hijzelf aan de beurt. Gelukkig is hem de kampen bespaard gebleven want op weg naar de Hollandse Schouwburg kreeg hij een hartstilstand. Hij werd slechts 63 jaar en ligt begraven op de Joodse begraafplaats in Diemen. Mijn vader heeft niet bij zijn vaders begrafenis kunnen zijn aangezien hijzelf zwaar in het verzet zat en gezocht werd.
Mijn grootmoeder heeft als enige de kampen overleefd.
Dit is alles wat ik weet over mijn grootvader David Neumann.
Toeval wil dat wij vandaag, op mijn vaders verjaardag deze steen leggen waarvoor ik de gemeente Leiden zeer erkentelijk ben.
Biografie David Neumann, opgesteld door Erik Habold
David Neumann werd op 17 mei 1879 geboren in Posen, een grote universiteits- en industriestad in het westen van het huidige Polen, toentertijd onderdeel van Pruisen. Posen telde toen zo’n 10% van zijn bevolking als joods. In 1919 kwam het gebied weer bij Polen als Poznañ[1] David Neumann bleef er waarschijnlijk vanaf zijn geboorte nog lang wonen, we weten helaas niets van zijn kindertijd en jonge jaren. In 1913 woont hij op Bismarckstrasse 10/2, het pand herbergt ook de pianohandel van hem en zijn vader[2]. Vanaf 1914 is David alleeneigenaar van de handelszaak, hij woont vanaf 1917 Wilhelmplatz 14[3]. Zijn ouders waren Berthold Neumann (op 12 november 1857 geboren in Posen) en Emma Basch (ook in Posen geboren op 8 juli 1857), die al op 21-jarige leeftijd met elkaar waren getrouwd. David bleef enig kind. In 1913 woonden ze Berlinerstrasse 8/1. Anzichtkaarten uit die tijd tonen de Berlinerstrasse als een brede straat met trambaan in het midden en met hoge woonblokken met waarschijnlijk nette middenstandswoningen, de Wilhelmplatz bestaat uit grote etagewoningen aan een ruim plantsoen.[4]
David trouwde op z’n 27e (op 24 december 1906, in Posen) de 8 jaar jongere, in Berlijn geboren Margot Therese Lebenstein (op 30 december 1887 geboren) en kreeg met haar zes kinderen. Al deze kinderen, vier jongens en twee meisjes, zijn geboren in Posen, de oudste in 1907 en de laatste in 1920. Die jongste stierf vroeg, al op anderhalfjarige leeftijd, begin 1922. Van de overige vijf hebben er drie de Holocaust overleefd.
Waren David en zijn vrouw al rond 1920/21 naar Berlijn verhuisd trouwens – hun jongste is daar begin ’22 gestorven – veel Duitsers trokken na Versailles naar Duitsland immers[5]? In ieder geval komen we zijn piano- en radiozaak op de Kurfürstendamm al in de jaren dertig tegen[6]. Daar waren in 1930 al de eerste pogroms op joden en joodse zaken[7]. Onbekend is of Neumann daar al concreet last van had; de terreur nam echter, zeker na de machtsovername van Hitler in ’33 toe en in ’39 vluchtte het echtpaar naar Leiden.
Foto’s: privébezit familie Neumann
Daar kwamen ze te wonen in de nieuwbouw aan de Lorentzkade – het huis werd opgeleverd in 1938[8], onderdeel van een monumentaal blok in traditionele stijl van architect Kropholler[9]. David verdiende hier zijn brood als pianostemmer. Lang duurde hun geluk daar niet, al in september van het eerste bezettingsjaar dienden zij te verkassen. Hun meest waardevolle spullen gaven ze in bewaring bij hun buurvouw van nr.2, mevr. Meurs[10]. Op 18 september 1940 worden David en zijn vrouw tijdelijk ingeschreven in Utrecht, Maliebaan 29, vermoedelijk op aanwijzing van de bezetter[11]. En in januari 1943 moeten zij naar Amsterdam verhuizen, zoals zovelen. En daar, op weg naar de grote verzamelplaats die de Hollandse Schouwburg was geworden, op 25 januari, stierf David aan een hartaanval. Margot Therese overleefde de hel van Theresiënstadt en stierf pas in 1966 in New York, 78 jaar oud.
[1]https://nl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84_(stad)
[2]Advertentie in Adress-Buch der Residenzstadt Posen, 1913 (archive.org)
[3]Mail z.j., particulier bezit
[4]https://www.google.com/search?sca_esv=b7000269b2cccc27&sxsrf=AHTn8zoBsSKAiDNNT_lF3HNqUTPPJpL0Dw:1742388599531&q=berlinerstrasse+8,+posen&udm=2&fbs=ABzOT_AtSsJ0unX8PR-4V5_s
[5]https://nl.wikipedia.org/wiki/Pozna%C5%84_(stad). Zie ook schriftelijke mededelingen archiefbeheerder dr. Martin Luchterhandt van het Berlijnse Landesarchiv (mail van 10-3-’25), die geen verwijzigen naar David of Berthold Neumann heeft kunnen vinden en het heeft over de vele gaten in de data. Ook mijn eigen speurtocht in de gedigitaliseerde adresboeken van Berlijn levert geen bruikbare gegevens op.
[6]Zie twee foto’s van het bedrijf, particulier bezit.
[7]www.global urban history.com/2017/03/01
[8]KadastraleKaart.com
[9]https://kennis.cultureelerfgoed.nl/index.php/Monumenten/515067
[10]Interview mevr. Meurs, zie https://www.erfgoedleiden.nl/schatkamer/beeldbank-wo-ii/zoeken-in-beeldbank-woii/?q=meurs&search=Zoek&mode=gallery&view=horizontal
[11]Bevolkingskaart Utrecht
Joodsmonument.nl: David Neumann
Leiden4045: familie Neumann
Verslag plaatsing: 26 maart 2025 plaatsing Stolpersteine in Leiden
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English