- Toespraak Pieter Schrijnen – 26 maart 2025
- Toespraak burgemeester Peter Heijkoop – 26 maart 2025
- Verslag plaatsing Stolpersteine 26 maart 2025
Welkom 26 maart 2025 – Pieter Schrijnen
Welkom aan alle gasten, familieleden verwanten,
Welcome to all our guests, coming from the US, from the UK, from Israel, from Sweden, and of course from The Netherlands. It is an honour that you all chose to join us in the placing of the Stolpersteine for your relatives. Through joining us this ritual becomes so much more valuable. Thank you!
Welkom aan de burgemeester, buurtgenoten, genodigden
Welkom ook weer aan Hennie en Wout, de mannen van de gemeente die deze Stolpersteine zo mooi weten te plaatsen.
Dank voor de gastvrijheid van de Lorentzschool
Vanmiddag gaan wij, met elkaar, 11 Stolpersteine plaatsen. Herinneringen aan het leven van onze medeburgers. We plaatsen de stenen voor Sophia van Gelderen-Ligtenstein en haar zoon Maurits, voor Martin Nathansohn, zijn vrouw Alice Nathansohn-Friedberg en hun zoon Fritz, voor de familie Breslauer: vader Rudolf en moeder Bella, en hun kinderen Stefan en Michael; voor Elviere Sanders-Platz en voor David Neumann.
Ik ben Pieter Schrijnen, voorzitter van de werkgroep Stolpersteine Leiden. Ik houd nu een korte toespraak, dan zal burgemeester Peter Heijkoop ook zijn gedachten met ons delen. Vervolgens vertrekken we van hier en lopen samen de buurt in. Daar zullen we voor elk van deze mensen een Stolperstein plaatsen. Henny en Wout hebben de plaatsing al voorbereid. Telkens zal één van de nabestaanden of verwanten een Stolperstein plaatsen. Dan hoort u een korte biografie van deze medemensen. Na de plaatsing van de laatste steen zal Moshe Simian voor hen het kaddish zeggen.
Daarna kunnen we hier nog even wat drinken en napraten.
Vandaag licht ik er één naam uit. Op 10 augustus 1942 is Elviere Sanders-Platz in Auschwitz vermoord. Elviere was naar Nederland gekomen, en was hier in Leiden getrouwd met Xaverius Sanders. Ze was Joods geboren. Voor haar huwelijk had ze zich katholiek laten dopen. Ondanks dat is ze toch opgepakt, weggevoerd en vermoord.
In de kathokiele traditie is na haar overlijden voor haar een bidprentje gemaakt. Daarop staat de volgende tekst uit het Joodse boek der Psalmen, Psalm 61:
Ver weg in den vreemde heb ik tot U mijn God geroepen en Gij waart mijn toevlucht en sterkte tegen den vijand; nu mag ik Uw gast zijn voor eeuwig in Uw woontent en mij verbergen in de schaduw van Uw vleugelen.
Wij mogen hopen dat zij tot op het eind van haar leven dit grote vertrouwen heeft mogen bewaren. Vlak voor deze woorden schrijft de psalmist echter:
God, hoor toch hoe ik smekend tot U roep. Luister alstublieft naar mijn gebed. Ten einde raad roep ik U om hulp, omdat ik niet meer kán. Heer, red me, want ik kan het niet alleen.
Ten einde raad. Zo zal Elviere zich hebben gevoeld. Ook Sophia en Maurits, Martin en Alice en hun zoon Fritz, Rudolf en Bella en hun zonen Stefan en Michael, en David zullen ten einde raad zijn geweest.
Vandaag gedenken wij het lot, dat deze mannen en vrouwen uit Leiden moesten ondergaan, en met hen zovele andere vrouwen, mannen, kinderen.
Al deze mensen werden geïsoleerd, buitengesloten, uitgestoten. Alleen omdat ze Joods waren, of omdat ze Joods waren geboren Daarom werd hun menselijkheid, hun gelijkwaardigheid stukje bij beetje ontkend. Ze werden vernederd. Zij werden niet gezien als gelijkwaardig, als medemens. Natuurlijk bleven zij mens, behielden zij hun menselijkheid, hebben zij waarschijnlijk tot aan hun einde toe geprobeerd te vertrouwen op gerechtigheid, te hopen op rechtvaardigheid.
De Leidse samenleving heeft hen niet kunnen beschermen. Onder druk van de grote terreur was de Leidse gemeenschap niet in staat om om hen heen te blijven staan, om te voorkómen dat ze zouden worden gediscrimineerd, geïsoleerd, uitgebannen, vermoord.
In onze grondwet luidt het eerste artikel:
Allen die zich in Nederland bevinden, worden in gelijke gevallen gelijk behandeld.
De wetgever heeft een passieve vorm gebruikt. Ik denk dat het een actief werkwoord moet zijn: In Nederland behandelen we elkaar gelijk. Wij discrimineren niet, wij sluiten niemand uit. Integendeel, om met elkaar een waardige, rechtvaardige samenleving te vormen moeten we de ander insluiten, recht in de ogen kijken en zeggen: jij, de ander, je bent welkom zoals je bent.
Dat was ons toen niet mogelijk. Wij moeten nu samen voorkómen dat dat nogmaals niet mogelijk wordt.
Hannah Arendt roept ons op te blijven dénken, om goed en kwaad te blijven onderscheiden, en ons daarover uit te spreken. Durf zelf kwetsbaar te zijn, durf de kwetsbaarheid van de ander te respecteren. Durf te zeggen: jij bestaat, ik besta, en dat is goed.
Met die oproep wil ik nu afsluiten.
Toespraak Peter Heijkoop, burgemeester van Leiden
Welkom iedereen,
A warm welcome to our guests from abroad. We truly appreciate the distance you have traveled to be here. It is an honor to have you join us for this special and heartfelt gathering.
Fijn om ook Hennie en Wout weer te zien. En verder nadrukkelijke dank aan Pieter Schrijnen voor de uitnodiging.
Vrijheid. ‘Vrijheid is voor een volk een bron van onweerstaanbare kracht’, zo las ik laatst in een historisch boekje over goed burgerschap. Ik voel me wel aangetrokken tot zulke passages. ‘t Geeft de burger moed, toch? Als wij in onze vrijheid worden bedreigd, zijn we tot veel in staat.
En toch hebben we dat in het verleden niet altijd laten zien. Als het erop aan kwam, was die onweerstaanbare kracht niet altijd aanwezig. De Stolpersteine zijn daar stille getuigen van. Daarop zien we nu de namen van medemensen die de Leidse samenleving niet heeft kunnen beschermen.
En dat zet ons te denken in het hier en nu. We begeven ons in tijden met serieuze onzekerheden. En veranderingen die geopolitiek en ook in onze samenleving plaatsvinden, werpen een schaduw vooruit.
Dat zou ons extra alert moeten maken. Het zou een deel van die onweerstaanbare kracht al aan moeten zetten. Zodat we nu al een cordon kunnen vormen om medemensen heen, mensen die kwetsbaarder worden door nieuwe spanningen die onze samenleving bedreigen; onverdraagzaamheid, verharding, vijandigheid, uitsluiting. Extra goed burgerschap is nu al nodig.
En daarbij is het essentieel om in te zetten op verbinding. Verbinding… een woord dat burgemeesters ontzettend vaak gebruiken. Omdat het zo ontzettend belangrijk is; elkaar opzoeken, bevragen en met elkaar de samenleving versterken. Ook vandaag wordt daar weer aan gewerkt. Of beter: werken wij daar weer aan. Want, ik ben het eens met Pieter Schrijnen; in lijdende vormen zit te veel vrijblijvendheid.
Bij de afgelopen editie van Leidens Ontzet was er een indrukwekkende dankdienst in de Pieterskerk. Dominee Arlette Brabander sprak daar de woorden: “Vrijheid is werk in uitvoering.” Het is iets om doorlopend actief mee te zijn. Dat geldt natuurlijk net zo hard voor waarden als verbinding, verdraagzaamheid en gelijke behandeling. Waarden die in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog steeds meer vervaagden. Omdat destijds zorgelijke veranderingen een schaduw vooruit wierpen.
De glimmende Stolpersteine herinneren ons aan die donkere tijden. Duistere dagen die fataal werden voor medemensen als:
- De familie Van Gelderen
- De familie Nathansohn
- De familie Breslauer
- Elviere Sanders-Platz
- en David Neumann
Ik begon mijn praatje met een verwijzing naar een historisch boekje. In datzelfde boekje stond een quote opgenomen van Johan Rudolph Thorbecke – student hier aan de Universiteit Leiden, later ook nog gemeenteraadslid in Leiden. Maar bovenal; grondlegger van de Nederlandse parlementaire democratie.
Thorbecke stelde – en dit is geen eenvoudige quote… “Met herinneringen regeert men zo min als men de honger van morgen stilt met de maaltijd van gisteren.” Ofwel; de maaltijd van morgen moeten we zelf klaarmaken. We hebben werk te doen, voor onszelf en voor de generaties die na ons komen. En dat is ook de glanzende boodschap die volgt uit de Stolpersteine.
Ik herhaal de oproep van Pieter Schrijnen; ‘Blijf denken! Om goed en kwaad te onderscheiden. En om ons daarover uit te spreken.’ En ik voeg hieraan toe: blijf verbinden. Daar waar dat nodig is, vinden we dan samen de onweerstaanbare kracht die uitgaat van vrijheid.
Ik dank u.
Language: English