Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
Plaatsing Stolpersteine 26 maart 2025
Op 26 maart 2025 werden vijf Stolpersteine geplaatst bij Lorentzkade 8.
Deze pagina is voor Elviere Sanders-Platz. Voor de familie Breslauer is een aparte pagina gemaakt.
Elviere Sanders-Platz, geboren 15 september 1891 te Keulen, gedeporteerd 7 augustus 1942 vanuit Westerbork naar Auschwitz, vermoord 9 augustus 1942 te Auschwitz
De Stolpersteine voor Elviere Sanders-Platz
Ernaast liggen de steen voor het gezin Breslauer, zij woonden op een eerder moment aan de Lorentzkade, niet tegelijkertijd.
Elviere Sanders-Platz
De plechtigheid bij Lorentzkade 8.
De stenen liggen klaar.
De steen voor Elviere werd geplaatst door Niels, kleinzoon van Elviere.
De stenen zijn bevestigd met cement en worden nog even gedroogd/gepoetst.
Nitha, kleindochter van Elviere, houdt de toespraak.
Mijn grootmoeder Elviere Platz, ook Elvira of Elvi genoemd, werd geboren in Keulen op 18 september 1891 in een kinderrijk Joods gezin waarin zij de jongste was. Ze groeide op in Keulen, bracht er haar jeugd door en werd hoedenmaakster in een tijd dat dames niet zonder hoed de deur uitgingen.
De familie Gerzon* bezat modezaken met hoofdvestiging in Amsterdam en filialen in verschillende Nederlandse steden. In 1914 haalden zij Elviere en haar oudere zus Selma naar het filiaal in Leiden. Selma kreeg de directie, Elviere werd hoofd van de hoedenafdeling. De werkplek van Elviere had ramen aan de Breestraat. Recht daar tegenover was de studeerkamer van Joseph Franciscus Xaverius Sanders, X genoemd. Zoals Elviere het uitdrukte: hun liefde bloeide op van achter de ramen. Hoe het verder ging weten we uit bewaard gebleven brieven die X aan Elvi schreef.
Sanders zag Elviere als zijn ideale echtgenote maar voorzag ook problemen als ze zouden trouwen. Er was verschil in godsdienst, hij Katholiek, zij Joods. Hun huwelijk zou er toe kunnen leiden dat familie en vrienden niets meer van hen zouden willen weten en ook de opvoeding van kinderen zou problemen kunnen geven. Er was ook een groot leeftijdsverschil. X liet Elvi de keuze. Als zij de mogelijke moeilijkheden op voorhand onoverkomelijk vond, moest zij hem vergeten. Als dat niet zo was, moest zij de tijd nemen om over de consequenties na te denken. Na een maand of drie had Elviere haar beslissing genomen. Zij werd uit volle overtuiging Katholiek, liet zich dopen in 1918 en later op 25 juni van dat jaar trouwden zij. Ze waren dolgelukkig toen op 2 juni 1919 hun dochter Anneke geboren werd. Ze werd Katholiek opgevoed.
Elvi was een voortreffelijke huisvrouw en charmante gastvrouw. Ze kon heel lekker koken. Er waren veel etentjes mede door de sociale functies van X (hij was directeur van Sanders Zeepfabrieken, was meerdere termijnen wethouder, was voorzitter van de Kamer van Koophandel en had zitting in vele commissies). Ook Elviere was actief op sociaal gebied (zij hielp bij het jaarlijkse ziekentridium, bezocht arme gezinnen en deed veel voor de kerk).
Toen de toestand in Duitsland voor Joden steeds moeilijker werd, liet X en Elvi haar moeder en leden van de familie over komen en huisvestten ze tijdelijk bij hen.
Eind dertiger jaren werd X ziek. Elviere heeft hem liefdevol verpleegd en verzorgd. Hij overleed aan angina pectoris op 17 augustus 1939 op 63 jarige leeftijd.
Hun huis Witte Singel 68 werd verkocht. Elviere en haar dochter gingen kleiner wonen op Lorentzkade 8. Anneke trouwde in 1941. Omdat Elviere het niet prettig vond alleen in huis te zijn, verhuurde zij een kamer aan Lou de Klerck, een chemiestudent en zoon van een vriend van haar man. Wat was Elviere blij toen zij in 1941 hoorde dat haar dochter zwanger was. Ze liet positiekleding voor haar maken en borduurde lakentjes voor het toekomstige kindje. Helaas heeft zij de geboorte van haar kleinkind niet mogen beleven.
Er was een gentlemens-agreement tussen de kerken en de bezetter dat Christen-Joden vrij zouden blijven maar dat mocht niet bekend worden. In 1942 lieten de bisschoppen in alle kerken een brief voorlezen waarin zij stelling namen tegen de bezetter. Als represaillemaatregel volgde op 2 augustus van dat jaar een razzia op Christen-Joden. Onder de slachtoffers was Elviere. Zij is via Westerbork naar Auschwitz vervoerd en kort na aankomst vermoord. Pas jaren later kreeg haar dochter daar via het Rode Kruis bericht van. Anneke liet toen in de Petruskerk een requiemmis voor haar moeder opdragen. Op het bidprentje vermeldde zij een citaat uit de afscheidsbrief die haar moeder op 6 augustus 1942 vanuit Westerbork schreef: “….dit is dus mijn uitverkiezing, het lijden van O.L.Heer mee te mogen dragen. In deze gedachte hoop ik te blijven leven.”
“**
*Er zijn verschillende connnecties tussen de families Gerzon en Platz. Elviere’s broer Alfred was getrouwd met Annie Gerzon. Selma trouwde met Frits Hecht, een broer van Frits was ook met een meisje Gerzon getrouwd.
**Het bisdom Keulen heeft jaren geleden voor Elviere een stolperstein laten plaatsen voor Molktestrasse 84, waar zij gewoond heeft. In het voorportaal van de Petruskerk is een gedenksteen voor haar geplaatst.
Biografie van Elviere* (Maria Josepha) Sanders-Platz, opgesteld door Arnold Schalks
* Bronnen spellen haar voornaam verschillend. Er is sprake van ‘Elvira’, ‘Elviera’, ‘Elvire’ en ‘Elviere’. In de in Keulen opgestelde geboorteakte wordt als voornaam ‘Elviere’ vermeld.
Elviere Platz werd op 15 september 1891 in het kinderrijke Joodse gezin van Jonas Platz en Ida Platz-Heimbach in Keulen geboren. Ze volgde een opleiding tot hoedenmaakster.
Elviere’s broer Alfred Platz was getrouwd met Anna Gerzon, dochter van de eigenaar van de N.V. Gebr. Gerzon’s Modemagazijn met de hoofdvestiging in Amsterdam en filialen in Den Haag, Rotterdam, Haarlem, Leiden, Utrecht, Arnhem, Groningen, Nijmegen en Breda. Op 6 juli 1914, 22 dagen voor het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog, haalden de Gerzons Elviere en haar oudere zus Selma naar Nederland. Selma werd directrice van het Leidse Gerzon-filiaal aan de Breestraat 142-144 en Elviere werd hoofd van de hoedenafdeling.
Vanaf haar werkplek op de Breestraat zag Elviere uit op de daar recht tegenover gelegen studeerkamer van Joseph Franciscus Xaverius Sanders, de directeur van de N.V. Stoom-, Zeep-, Eau de Cologne- en Parfumerieënfabriek v.h. Sanders & Co. aan het Levendaal. Achter die ramen begon iets op te bloeien. Xaverius zocht toenadering tot Elviere en begon een briefwisseling met haar, waarin het verschil in geloof – hij katholiek, zij Joods – aan de orde stelde. Het was te verwachten dat een huwelijk in beide families voor problemen zou zorgen. Na drie maanden bedenktijd besloot Elviere katholiek te worden. Op 30 maart 1918 liet ze zich in Oegstgeest dopen door pastoor Beukers.
Op 25 juni 1918 trouwden Elviere en Xaverius in de Leidse Petruskerk. Het paar vestigde zich aan de Witte Singel 68. Bijna een jaar later, op 2 juni 1919, werd daar hun enige dochter Anna Elviere Maria Sanders – roepnaam Anneke – geboren. Ze lieten Anneke in Oegstgeest dopen en voedden haar katholiek op.
Tussen 1920 en 1927 was Xaverius Sanders lid van de Leidse gemeenteraad voor de Roomsch Katholieke Staatspartij (R.S.K.P.) en enige jaren wethouder van financiën. Elviere was voor de oorlog onder meer maatschappelijk actief als penningmeester van de Zita-vereniging: de Rooms-Katholieke Internationale Vereniging tot Bescherming van Meisjes en als secretaris van het bekende Rooms-Katholieke koor Alma Mater.
Na de Kristallnacht van 9 november 1938 besloot Xaverius, bijgestaan door zijn advocaat, negen schoonfamilieleden – waaronder Elviere’s moeder Ida Platz (sinds 1913 weduwe) en Elviere’s zus Emma Wolfstein-Platz en haar gezin – uit Duitsland naar Leiden te halen om hen thuis op te vangen.
Xaverius Sanders overleed op 17 augustus 1939 op 63-jarige leeftijd aan angina pectoris. Na Xaverius’ dood raakte Elviere steeds intenser betrokken bij kerkelijke activiteiten, vooral bij liefdadigheid in de parochie.
Toen het woonhuis aan de Witte Singel 68 eind 1940 werd verkocht, verhuisden Elviere en Anneke naar de Lorentzkade 8. Elviere’s moeder Ida en het gezin Wolfstein-Platz verhuisden via Voorschoten naar Alphen aan den Rijn. Na haar huwelijk in september 1941 met Heinz Neuwahl verliet Anneke het huis aan de Lorentzkade.
Begin juli 1942 begonnen de massadeportaties van Joden uit Nederland, die volgens officiële berichten naar “werkkampen” werden gebracht. Op 11 juli protesteerden de Nederlandse kerken tegen deze maatregelen in een gezamenlijk telegram aan de Reichskommissar voor Nederland, Arthur Seyß-Inquart. Seyß-Inquart garandeerde dat Joden van alle Christelijke kerkgenootschappen die vóór 1941 gedoopt waren, vrijgesteld zouden worden van deportatie als de kerken hun protest niet openbaar zouden maken.
Niet onder de indruk van dit aanbod ondertekenden tien kerkgenootschappen op zondag 26 juli 1942 een protesttelegram aan de Reichskommissar, waarin zij hun afschuw uitspraken over de maatregelen tegen de Joden in Nederland, waardoor mannen, vrouwen, kinderen en gehele gezinnen zouden worden weggevoerd naar het Duitse rijksgebied. Diezelfde zondag liet de katholieke aartsbisschop van Utrecht het op 20 juli 1942 uitgevaardigde Herderlijk Schrijven van de Rooms-Katholieke bisschoppen, waarin stelling werd genomen tegen de jodenvervolging, landelijk voorlezen in de kerken. Elviere deed dat in haar parochie.
In reactie daarop werden 213 Joden die zich tot het katholicisme hadden bekeerd, waaronder Elviere, op 2 augustus 1942 in alle vroegte door de Gestapo gearresteerd en via doorgangskamp Amersfoort naar Westerbork gevoerd. Haar dochter Anneke, die in verwachting was van haar eerste kind, hoorde pas laat die middag dat haar moeder was gearresteerd. Ze wilde naar het kamp gaan om warme kleren mee te nemen, maar werd gewaarschuwd uit angst dat ze ook gearresteerd zou worden. Andere familieleden bezorgden de koffers maar mochten niet met Elviere spreken.
Vanuit Westerbork schreef Elviere op 6 augustus een afscheidsbrief, waarin ze haar lot een christelijke invulling gaf: “Dit is dus mijn uitverkiezing het lijden van Onze Lieve Heer mee te dragen. In deze gedachte hoop ik te blijven leven […] Lieve kinderen, vergeet Vader niet, maar bidt ook voor mij.” Op 7 augustus werd ze met 91 andere Rooms-Katholieke Joden op transport gezet naar het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, waar ze op 9 augustus 1942 op 50-jarige leeftijd werd vergast.
Tijdens de razzia van 30 september 1942 in Alphen aan de Rijn lag Elviere’s moeder in het Leidse Sint Elisabeth Ziekenhuis. Ondanks haar conditie werd ze toch opgepakt en op transport gesteld naar Westerbork, waar ze vóór haar deportatie naar de vernietigingskampen op 20 april 1943, 84 jaar oud, overleed.
Elviere’s dochter Anneke dook onder en overleefde de oorlog. Ze stierf op Kerstavond 2001 in Marbella op 82-jarige leeftijd.
Elviere Sanders-Platz werd als geloofsgetuige opgenomen in het Rooms-Katholieke Duitse Martyrologium (Martelarenboek) van de 20ste eeuw.
In 2016 werd al een Stolperstein voor Elviere gelegd in de Moltkestraße 84 in Keulen.
In 2012 werd achterin de Sint-Petruskerk aan de Lammenschansweg in Leiden een kleine plaquette voor Elviere onthuld.
BRONNEN:
Familie
Joods Monument: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/33668/elviere-sanders-platz
Leiden4045: https://www.leiden4045.nl/elvire-sanders-platz-auschwitz/
Aartsbisdom Keulen: https://thema.erzbistum-koeln.de/koelner-maertyrer/Elvira_Sanders-Platz.html
Wikipedia Nederlands: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Stolperstein_Elvira_Sanders_Platz_01.jpg
Wikipedia Nederlands: https://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Petruskerk_(Leiden)
Wikipedia Duits: https://de.wikipedia.org/wiki/Elvira_Sanders-Platz
Kamp Westerbork: https://collecties.kampwesterbork.nl/zoeken?term=elviere sanders-platz
Oorlogsbronnen: https://www.oorlogsbronnen.nl/tijdlijn/4158c0f9-b6af-4675-91ea-202b9876fe26
De Nederlandse Kerken En De Joden, 1940-1945 – 6. MASSA-DEPORTATIES; HET TELEGRAM / vanaf blz. 85):
https://idoc.pub/documents/de-nederlandse-kerken-en-de-joden-1940-1945de-protesten-bij-seyss-inquart-hulp-aan-joodse-onderduikers-de-motieven-voor-hulpverlening-pd49qvdo38l9
Wikitree: https://www.wikitree.com/wiki/Platz-368
Joods Monument: https://www.joodsmonument.nl/nl/page/507843/over-ida-platz-heimbach
Joodse historie Alphen aan den Rijn: https://shjvs.nl/historie.html
Joodsmonument.nl: Elviere Sanders-Platz
Leiden4045: Elviere Sanders-Platz
Verslag plaatsing: 26 maart 2025 plaatsing Stolpersteine in Leiden
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English