Verslag met foto’s van de herdenking in 2025 van de wegvoering van de kinderen en verzorgers van het Leids Joods weeshuis 17 maart 1943, vandaag 82 jaar geleden
Verslag – Toespraak – Gedichten – Namen – Kaddish – Overige foto’s – In de media
Vanaf 13.30 verzamelen zich steeds meer belangstellenden bij de Roodenburgerstraat 1a voor de herdenking. Op 17 maart 1943 werden 50 kinderen en 9 begeleiders weggevoerd en de herdenking daarvan werd dit jaar georganiseerd door stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden samen met de wijkvereniging van de Professoren- en burgemeesterswijk en samen met de Josephschool, groep 8D dit jaar.
Ook de leerlingen met hun docent zijn ruim op tijd aanwezig. De zon schijnt stralend en in de zon is het aangenaam, maar in de schaduw voor het gebouw van het voormalige Joods weeshuis is het fris. Net als in 1943, toen voelde het met de oostenwind ook fris, alleen was het toen wel wat warmer. De bloesemknoppen zitten in de bomen, ze zijn minder ver dan vorig jaar, toen lagen er zelfs al bloesemblaadjes op straat.
De kinderen gaan op de stenen muurtjes zitten langs het looppad naar de ingang. Daar liggen bloemen bij de Stolpersteine en zo ontstaat een mooie verbinding tussen deze kinderen en de kinderen die in dit weeshuis hebben gewoond.
Om 14.00 heet Truus de Haan, voorzitter van de stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden iedereen van harte welkom. De toespraak staat hieronder vermeld. Na de toespraak lezen enkele kinderen gedichten voor. Deze gedichten staan ook op deze pagina. Na de gedichten worden alle namen gelezen van hen die, vandaag 82 jaar geleden, op 17 maart 1943 werden weggevoerd en vermoord. Leo Levie spreekt het Kaddish uit en iedereen kan daarna een steentje of een bloem bij de koffer leggen.
Hieronder volgt per onderdeel van de herdenking een aantal foto’s, de toespraak, de gedichten en de voorgelezen namen.
Toespraak door Truus de Haan, voorzitter Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden
Geachte aanwezigen, wethouder, belangstellenden uit de stad, de wijk of elders.
Wat goed dat u, dat jullie hier allemaal dit jaar zijn op deze dag waarop wij hier samen de kinderen en hun verzorgers van het Joodse weeshuis herdenken.
Beste kinderen van de St. Josephschool, want tot jullie wil ik me vooral nu wenden.
Als je door deze straat loopt en dit gebouw ziet, dan zou je niet vermoeden dat zich hier een heel bijzondere en verdrietige geschiedenis heeft afgespeeld.
Maar, misschien zou je aandacht wel getrokken worden door dit kleine monument in de vorm van een koffer, dat hier op de stoep staat. En zou je je afvragen wat de goudkleurige steentjes op het pad naar de voordeur betekenen.
We staan voor het voormalige Joodse weeshuis, een mooi groot huis dat speciaal gebouwd was om kinderen te laten wonen, kinderen die niet thuis konden wonen. Joodse kinderen.
Soms kwamen ze hier, omdat hun ouders niet meer leefden, maar ook vaak, omdat er thuis problemen waren: een moeder die langdurig ziek was, of omdat er te weinig geld in het gezin was, een veel te klein huis voor te grote gezinnen. Het kon zijn dat de situatie thuis te gevaarlijk werd.
Dat laatste was het geval bij de zusjes Lotte en Henny Adler. Zij kwamen hier naar toe uit Duitsland waar het voor joodse kinderen onveilig werd. Lotte was toen 13 jaar en Henny 8 jaar. Ze dachten hier tijdelijk in Nederland te zijn, om na een tijdje samen met hun moeder naar Amerika te kunnen vertrekken. Ik denk dat jullie over hen op school gehoord hebben.
Of de kleine Izak Enzel. Hij was veel jonger dan Lotte en Henny. Hij was nog een heel klein kind van pas 2 jaar, toen hij vanuit Rotterdam, waar hij woonde, hierheen kwam. Thuis bij hem ging het niet goed. Er waren in het gezin grote problemen voor hem en zijn 4 andere broertjes en zusjes. De kleine Izak werd daarom hier ondergebracht.
Van alle 50 kinderen die hier in 1943 woonden zou ik graag meer vertellen. Dat kan nu natuurlijk niet. Dat zou te lang gaan duren. Wat ik wel kan vertellen, is dat de kinderen hier goed en met veel liefde verzorgd werden. Ze zullen zeker hun eigen gezin vaak gemist hebben, maar we weten uit de verhalen, dat dit een prettig huis was om te wonen, een plek waar je kon spelen, van waaruit je naar school ging, waar je vriendjes naar huis mee mocht brengen en waar het gezellig was.
Ik heb nog geen antwoord gegeven op de vraag, waarom deze koffer hier staat. Weet iemand van jullie dat?……..
Hij staat hier als herinnering aan het vertrek van alle kinderen èn hun verzorgers, op 17 maart 1943, vandaag dus 82 jaar geleden. Het was oorlog in Nederland. De Duitsers waren hier de baas. De Leidse politie kwam op die dag in opdracht van de Duitse bezetters iedereen die hier woonde ophalen en bracht grote mensen en kinderen naar de trein. Waarom ze opgepakt werden? Waren het misdadigers? Nee, ze werden opgepakt omdat ze Joods waren! Alle kinderen en hun pleegvader, mijnheer Italie en pleegmoeder mevrouw Italie en de andere 7 verzorgers reisden vanuit Leiden naar kamp Westerbork in Drenthe. Alle kinderen kregen een rugzakje mee, want de leiding hield er rekening mee, dat zoiets kon gaan gebeuren. Immers in de hele stad werden Joodse mensen opgepakt. Ik weet ook wel zeker, dat de verzorgers zo goed mogelijk voor de kinderen hebben gezorgd en hoopten dat ze samen terug zouden komen. Maar, vanuit Westerbork, niet heel lang na hun aankomst daar, zijn ze allemaal met de trein ver weg naar Polen vervoerd.
Jullie weten, wat daar gebeurde, denk ik. En het spijt me en doet me verdriet, dat ik dat nu moet zeggen: daar werden ze, grote en kleine mensen bijna allemaal vermoord.
Ter nagedachtenis aan hen staan we hier. Voor alle kinderen en verzorgers worden hier van die goudkleurig steentjes gelegd met hun naam erop: een Stolperstein. Om hen nooit te vergeten en met liefde aan hen te denken.
Hier in Leiden willen we deze gebeurtenissen nooit vergeten. Vandaag willen we eraan denken dat ieder mens in vrijheid mag opgroeien en dat zulke misdaden als hier gebeurd zijn, nooit meer mogen plaatsvinden. Daarom heeft de wijkvereniging van de Burgemeesters- en Professorenwijk samen met de Stichting Herdenking Jodenvervolging en jullie Sint Josephschool deze bijeenkomst georganiseerd.
Zo dadelijk gaan jullie de door jullie gemaakte gedichten voorlezen en de namen van de kinderen en hun verzorgers noemen. Na het lezen van een naam leg je een steentje of een bloem neer bij de koffer.
Als alle namen gelezen zijn, zal Leo Levie ten slotte Kaddish zeggen. Dat zijn plechtige Hebreeuwse woorden, een gebed dat gezegd wordt bij overledenen.
Daarna kunnen alle aanwezigen, als ze dat willen, ook een steentje of bloem leggen, waarmee de bijeenkomst zal worden beëindigd.
Ik dank u en jullie allen voor jullie aanwezigheid en voor ieders medewerking.
Gedicht 1
Joden of doden Elke Jood moest dood Dat is wat Hitler zei Je was niet vrij Maar je zat vast In een kelder of in een kast Te verstoppen voor de Duitsers Elke Jood moest dood Dat was wat Hitler zei Je was niet vrij Het was een pijnlijke tijd Een verschrikkelijke strijd Het was niet alleen voor jezelf een verschrikkelijke strijd Maar ook voor je vrienden en familie misschien raak je die wel kwijt Elke Jood moest dood Dat was wat Hitler zei
Gedicht 2
oorlog
niemand weet waar wij zaten
niemand weet waar wij waren
niemand weet wat er met ons is gebeurt
niemand weet dat hij naar ons speurt
niemand weet van die zogenaamde douches
niemand weet van het bloed op onze blouses
niemand weet van onze pijn
niemand weet waar onze smoesjes voor zijn
niemand weet waar wij tegen moeten strijden
niemand weet waar wij aan moeten lijden
wij joden zijn ook gewone mensen
waarom wij, wat hebben wij misdaan
dat jij dit ons hebt aangedaan
Gedicht 3
Tweede wereldoorlog gedicht.
Gewoon normaal aan het spelen, zoals de andere.
Hoe kon dat opeens zo snel veranderen.
In een korte tijd werd alles verboden.
Borden met: Hier mogen geen joden.
Ze konden niks meer, overal politie
Het werd voor hun een normale traditie
Kun je je voorstellen hoe dat voor de kinderen was?
Nooit meer naar school, niet naar je vertrouwde klas.
Uit huis worden gezet, wat gebeurt er allemaal?
Ze komen je huis binnen. Een enorm kabaal.
En toen zat je opeens in een wagen.
Met al die spullen die je moest dragen
Daar was je dan eindelijk in Drenthe aangekomen
Dat had je nooit willen dromen.
Daarna weer in den trein, maar waar naar toe?
Het duurde dagen, zo moe.
Dan ben je er eindelijk, oh wat fijn
Maar dat blijkt wel wat anders te zijn.
Gedicht 4 Ik zou willen buiten spelen in het park of in de speeltuin. Ook op het strand en in de duin. Ik kreeg een gele ster op mijn jas. Alles is dicht voor mij en ik mag nergens meer in. Een paar dagen later was het ook bij ons zo ver. Ze hebben medelijden met niemand.
oorlog gedicht
En ineens was het niet zoals het vroeger altijd was.
De mensen worden uit huizen gehaald.
En voor het verraden worden ze betaald.
ik voelde angst en verdriet.
Maar dat helpt toch niet.
En ontruimen heel holland.
We lopen de truck uit worden in een trein gezet.
Is er dan echt niemand die zich verzet.
Niemand zegt wat iedereen is stil.
Niet eens een giegel of een gil.
Ik wil hier weg ik wil hier niet meer zijn.
De gedichten van de kinderen staan ook op de website van de wijkvereniging.
Gedicht van de moeder van Janne
17 maart 1943
⭐
17 maart 2025
Hier staan wij
Kinderen uit het heden
Die denken aan
Kinderen uit het verleden
✨
Vandaag. Nu. Dit moment
Denken we aan jou
Al hebben we je nooit gekend
✨
Want laten we wel zeggen
Het is toch idioot
Dat je niet mag leven
Want ‘je bent een Jood’
Kinderen van toen
Zij konden niet kiezen
Moesten omdat ze Jood waren
Het leven verliezen
✨ 🫶 ✨
Voor alle kinderen van toen, op die ene dag… 82 jaar geleden…
Daar ging je dan…
Misschien
Was je wel even oud
Maar je mocht niet ouder worden
Al deed je niets fout
Misschien
Zat je wel vol dromen
Over later maar wist je niet
Dat ze nooit uit zouden komen
Misschien
Hoopte je wel dat
Die laatste trein je vrijheid bracht
Maar dat het je laatste rit zou zijn
Dat had je nooit gedacht
Misschien
Voor ons onvoorstelbaar
Hoe jij je moet hebben gevoeld
Dat mensen zo wreed kunnen zijn
Kan toch nooit zo zijn bedoeld
Misschien
Voel jij je net als ik verdrietig
Als je je bedenkt hoe het geweest moet zijn
Toen jij en al die andere kinderen
Mee moesten met die trein
Misschien
Nog geen eeuw later
Staan wij nu wel op dezelfde plek
Waar jij ooit stond en mee moest
En dat voelt best wel gek
Maar misschien
Kunnen wij hier en nu
Wel meer dan alleen maar hopen
Dat de toekomst voor alle kinderen
Niet zoals die van jullie af zal lopen
Want
Wij zijn immers de toekomst
De volwassenen van over een kleine 10 jaar
Dus laten wij ons best doen
Voor een wereld vol vrede en respect naar elkaar
Want
Als je denkt in oplossingen
Zonder wapens, zonder geweld
Een ander respecteert zoals hij is
Dan ben je pas een held
Dus
Staan we nu letterlijk
Stil bij wat jullie is overkomen
En zullen wij in jullie plaats
Over vrede en vrijheid blijven dromen
✨🕊✨
🕯 🕯
17 maart 2025
Groep 8D Josephschool
De kinderen lezen de namen van hen die op 17 maart werden weggevoerd en vermoord.
Kinderen:
Lotte Adler 18 jaar
Henny Henriette Adler 12 jaar
Jozef David Beem 16 jaar
Wilhelmina Blog 9 jaar
Jetje Bobbe 18 jaar
Mietje Dagloonder 15 jaar
Izak Ensel 4 jaar
Cornelia Frenkel 18 jaar
Bertha Goudsmit 18 jaar
Fanny Susanne Günsberg 16 jaar
Lothar Günsberg 14 jaar
Hanna Sara Italie 7 jaar
Elchanan Tsewie Italie 6 jaar
Marianne van Kam 12 jaar
Hijman van Kam 10 jaar
Herman van Kam 8 jaar
Arthur van Kam 5 jaar
Chaim Kirchenbaum 16 jaar
Ralph Heinz Protter 12 jaar
Salomon Rotstein 5 jaar
Herman Rozeveld 12 jaar
Reina Segal 18 jaar
Mozes Stratum 16 jaar
Margarita Henriette Velleman 18 jaar
Marianna Rosa Velleman 16 jaar
Etty Heerma van Voss 11 jaar
Henriette Mogendorf 17 jaar
Cecilia Mogendorf 16 jaar
Roza Mogendorf 10 jaar
Salomon Levie Montezinos 19 jaar
Benjamin Bobbe 4 jaar
Louis Bobbe 2 jaar
Regine Klausner 2 jaar
Frieda Ita Lichtenbaum 15 jaar
Philip Poons 12 jaar
Harry Poons 2 jaar
Henriette Slier 12 jaar
Henry Spier 17 jaar
Maurits Hakker 14 jaar
Simon Hakker 10 jaar
Salomon Ritmeester 15 jaar
Rika Alvares Vega 10 jaar
Isaac Alvares Vega 8 jaar
Henriette Vega 4 jaar
Willem Alvares Vega 3 jaar
Abraham de Beer 4 jaar
begeleiders:
Floortje Altenberg 39 jaar
Rachel Bierschenk 48 jaar
Mietje (Mien) Gobes 43 jaar
Nathan Italie 53 jaar
Lies Italie-Cohen 41 jaar
Esther Klein 33 jaar
Jet de Leeuw 54 jaar
Barend de Vries 20 jaar
Alice Blitz 19 jaar
Leo Levie spreekt het Kaddish uit, een joods gebed voor de overledene.
Door diverse aanwezigen wordt een steentje bij de koffer gelegd.
Er wordt nog enige tijd nagepraat en dan vertrekt iedereen weer naar zijn bestemming.
Om 15 uur is het weer stil in de straat. De bloemen en steentjes blijven als stille getuigen van de herdenking achter.
- Professoren- en burgemeesterswijk, verslag op de website, 19 maart 2025
- Sleutelstad, verslag inclusief interview, 19 maart 2025
- Leidse Glibber, verslag met foto’s, 18 maart 2025
- Centraal+, verslag inclusief video, 18 maart 2025
- Leidsch Dagblad, 18 maart 2025, ‘Mijn overgroottante heeft er veel over verteld’, Ruurd Kok
- Leids Nieuwsblad 27 februari 2025 aankondiging
- Uitnodiging herdenking
Heeft u een aanvulling/correctie voor deze pagina of staat u of uw kind op een foto maar wilt u liever niet dat deze foto op internet staat, mailt u dan naar webmaster@herdenkingleiden.nl.
Wilt u op de hoogte blijven van onze activiteiten? Meldt u zich dan aan voor onze nieuwsbrief. Op 26 maart worden nieuwe Stolpersteine in de Professorenwijk geplaatst, op 6 april is de jaarlijkse herdenking in de Petruskerk en op 18 juni zullen nieuwe Stolpersteine bij het Joods weeshuis worden geplaatst.
Wilt u meer lezen over het Joods Weeshuis in Leiden? Hier is de website over het Joods weeshuis in Leiden met onder andere biografieën van alle kinderen.
Verslag – Toespraak – Gedichten – Namen – Kaddish – Overige foto’s – In de media
Language: English