Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
- Plaatsing Stolperstein 14 juni 2023
- Toespraak bij deze plaatsing
- Links
Plaatsing Stolperstein 14 juni
Op 14 juni 2023 werd een Stolperstein geplaatst bij het voormalig Joods Weeshuis, Roodenburgerstraat 1a, voor:
Rachel Bierschenk, geboren op 1 november 1894 te Amsterdam, gedeporteerd uit Westerbork op 23 maart 1943 naar Sobibor, vermoord op 26 maart 1943 te Sobibor.
Rachel Bierschenk, 1942
De steen voor Rachel werd geplaatst door een lid van van het bestuur van Machseh Lajesoumim, de nog bestaande vereniging van het Joods Weeshuis in Leiden.
Toespraak gehouden door Erik Habold
Rachel Bierschenk was een rasechte Amsterdamse, geboren op 1 november 1894, Dijkstraat 35. En tot haar dertigste is ze in Amsterdam blijven wonen. Ze groeide op in een groot gezin, met drie broers en zes zussen, van wie er echter drie al als baby of kleuter stierven. Haar vader, koopman van beroep[1], Koopman Salomons Bierschenk (1855-1939), was in 1877 vertrokken uit Leeuwarden om in de hoofdstad te gaan wonen en in 1880 getrouwd met de Amsterdamse Clara Mozes Lap (1859-1902). Rachel was dus nog maar zeven toen haar moeder stierf; kort daarna verhuisde het gezin naar de Batavierstraat 6 en hertrouwde vader met Elisabeth Veldman, “zonder beroep”[2]. Rachel staat vermeld in de cartotheek van het Rode Kruis als “coupeuse en naaister”[3], zonder verdere opleiding.
Zowel de Dijkstraat als de Batavierstraat waren te vinden in de zgn. jodenbuurt. De Dijkstraat loopt van Kromboomsloot naar de Nieuwmarkt en ontstond al in de 16e eeuw als straatje met veel Joodse bewoners. Rond 1940 was het een gemêleerd straatje met woonhuizen, bedrijfjes en winkels. De Batavierstraat was een lange, smalle straat, lopend van de Houtkopersburgwal naar de Eerste Batavierdwarsstraat en ook net zo gemêleerd, met onder andere een synagoge[4], en is in 1920 gesloopt.
Op negenentwintigjarige leeftijd trouwde[5] Rachel met Joseph Mozes Gans, vier jaar jonger dan zij (28-11-1898). Ze wonen dan een-hoog ten huize van haar vader, klaarblijkelijk weer terugverhuisd naar Dijkstraat 35.[6] Anderhalf jaar later scheidde het paar alweer (22 mei 1925). Wellicht was het huwelijk al eerder stuk, Rachel verhuisde nl. al op 29 juli 1924 naar Leiden. Ze ging wonen en werken als naaister, “hoofd linnenkamer en hoofdassistent meisjesverpleegdenafd”, in het Joodse weeshuis, toen gevestigd Stille Rijn 4. Op 11 juni ’29 verhuisde het weeshuis naar een nieuw pand aan de Roodenburgerstraat 1A. Daar organisserde Rachel ook een club voor de oudere meisjes, zij die het voortgezet onderwijs bezochten. Daarvoor werd een bijdrage van 1, 2 of 3 cent geheven, alnaargelang de hoogte van het zakgeld van de meisjes.[7] Focke, auteur van een recente studie over het Joodse Weeshuis in Leiden, concludeert ook naar aanleiding van een foto van Rachel met een paar meisjes in de duinen, klaarblijkelijk op een uitje: “Her central position at the back and her smile seem to refect her sense of proud ownership of the little club.”[8] Een andere interpretatie van het gezellige clubje op de foto dan die van Focke lijkt evenzeer mogelijk, het groepje ziet er in ieder geval genoegelijk uit.
De archieven maken verder nog melding van haar lidmaatschap van het Nieuw Israelitisch Genootschap vanaf 1936. Tenslotte vinden we nog een vermelding over haar, nl. dat haar gezondheidstoestand goed was en staat bij “Indruk: flink, kan goed met publiek omgaan.”[9]
Op 17 maart ’43 wordt het weeshuis ontruimd door de Leidse politie in opdracht van de bezetter en gaat Rachel via Westerbork naar Sobibor, waar ze op 26 maart vermoord wordt.
Noten:
[1] huwelijksakte 17-5-1902
[2] idem
[3] Archief Nederlandse Rode Kruis (NRK), Centraal Europese Cartotheek (CEC) (archiefnummer 2.19.287), inventarisnummer 27
[4] “Sloppen en krotten in de Uilenburgerstraat”, foto met bijschrift
[5] Archief Nederlandse Rode Kruis (NRK), Centraal Europese Cartotheek (CEC) (archiefnummer 2.19.287), inventarisnummer 27
[6] Gezinskaart Joseph Gans, gemeentearchief Amsterdam.
[7] Jaap W. Focke (2021), Machseh Lajesoumin – A Jewish Orphanage in the City of Leiden, 1890-1943 (Amsterdam), 124/5
[8] idem, 79
[9] Archief Nederlandse Rode Kruis (NRK), Joodsche Raad Cartotheek (JR) (voormalig archiefnummer 2.19.294)
– Biografie van Rachel Bierschenk op de website van het Joods Weeshuis
– Verslag plaatsing Stolpersteine Joods Weeshuis – 14 juni 2023
– Joodsmonument.nl: Rachel Bierschenk
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Universiteit Leiden en de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English