Inleidingen en dankwoord bij de Herdenking Jodenvervolging 6 april 2025

 

Inleiding voorafgaand aan de Herdenking Jodenvervolging op 6 april 2025, door Truus de Haan

Ik heet u allen van harte welkom bij de Herdenking van de Jodenvervolging in Leiden en omgeving in de jaren van de Tweede Wereldoorlog. Met een speciaal welkom aan Henri Lenferink, oud-burgemeester van Leiden, die vandaag de inleiding zal houden.
Ik mag spreken als voorzitter van de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden, die deze herdenking jaarlijks sinds 1994 organiseert.
Met deze herdenking staan we even stil, willen we kort aanwezig zijn, in de buurt komen van de gebeurtenissen die in Leiden en haar buurgemeenten  zo’n 85 jaar geleden plaatsvonden.

Truus de Haan (foto: Gerrit Bikker)

Als dit gebouw kon spreken, als de stenen van de Lorentzkade hier achter de Petruskerk hun verhalen konden vertellen of als we een TV-serie zouden kunnen maken van de gebeurtenissen toen: dan zouden we Elviere Platz misschien de hoofdrol geven. We zouden haar zien opgroeien in Keulen en haar later, 22 jaar oud,  samen met haar zus Selma naar Leiden zien komen om te werken in de modezaak van de firma Gerzon in de Breestraat. Het verhaal over Elviere zou een romantische wending krijgen. Ze leerde de wat oudere, katholieke Joseph Sanders kennen. Ze trouwden, gingen wonen aan de Witte Singel en  kregen een dochter: Anneke.
Elviere heeft die hoofdrol niet gekregen, maar heeft kort geleden wel centraal gestaan bij een herinnering aan haar bij haar huis aan de Lorentzkade 8 waar ze na het overlijden van haar man was gaan wonen.
We legden een Stolperstein voor haar. Een kleindochter was gekomen om dit moment mee te kunnen maken en over het leven van haar oma te vertellen. De zon scheen en de Japanse kers stond in bloei op deze mooie lentemiddag. Ik stelde me voor, hoe Elviere, precies op de plek waar wij stonden haar binnen gegaan was, hoe ze hier gewandeld had.
Deze – zoals we uit de verhalen over haar weten – lieve, alleenstaande vrouw, deze  weduwe van 50 jaar oud, werd uit haar huis gehaald,  naar Westerbork gebracht en enkele dagen daarna, zo’n 1000 km van hier,  in Auschwitz vermoord.

De gedenksteen voor Elviere in de Petruskerk, haar naam werd verschillend geschreven (foto: Gerrit Bikker)

Ik stel me Elviere voor, haar schrik, haar ontreddering en haar moed. Het verdriet van haar enige dochter die lang het lot van haar moeder niet precies kende. Elviere Sanders – Platz is één van de namen die op dit doek vermeld staan. Zij is één van de bijna 300 Joden uit Leiden en omgeving die in de oorlogsjaren  vermoord werden.
Wij zullen vandaag al onze Joodse mede-Leidenaren herdenken. Mannen, vrouwen en kinderen die om hun joods-zijn van al hun rechten beroofd werden met het uiteindelijke doel om allen vernietigd te worden.
Onze Stichting is opgericht om Joodse slachtoffers te gedenken. Daarbij vergeten we niet dat ook anderen vervolgd en vermoord werden: Sinti, Roma en Homo’s en al die moedige mannen en vrouwen die zich verzetten, die mensen lieten onderduiken of op andere manieren de onderdrukkers hebben bestreden.
We staan vandaag stil bij wat mensen elkaar kunnen aandoen, wat mensen toen en nu, mensen  zoals u en ik kan overkomen. Dit gedenken is een moment van bezinning en bewustwording.  Het is ten diepste bedoeld om het recht te verdedigen dat alle mensen in vrede en waardigheid kunnen leven. Het is bedoeld als eerbetoon aan Elviere en al die anderen.

Onze Stichting is u erkentelijk dat u  bij dit plechtige moment aanwezig wilt zijn.

 

Inleiding bij het lezen van namen door Arno Hanssen
Blijvend Gedenken. Het staat centraal op uw boekje en op de uitnodiging van vandaag: blijvend gedenken. Het is belangrijk dat we de moorden op zovele Joden, ook hier in Leiden, blijvend gedenken. Mensen die zijn vermoord; niet omdat zij iets verkeerd hadden gedaan, maar omdat ze waren wie ze waren.

Arno Hanssen (foto: Gerrit Bikker)

Afgelopen 17 maart was de jaarlijkse herdenking van de wegvoering van de kinderen en verzorgers uit het Joods Weeshuis aan de Roodenburgerstraat in Leiden. Leerlingen van de ‘Sint Joseph’-school hadden een actieve rol in deze herdenking met onder andere het voorlezen van door hun geschreven gedichten. Scholieren die gedichten hebben geschreven over en voor hun leeftijdsgenoten die 82 jaar geleden in het weeshuis woonden. Die gedichten die raken me. Een daarvan wil ik met u delen. Het is een gedicht geschreven door Iva Boonstra, Pien de Wit, Phileine Bergman.

Ik zou willen buiten spelen in het park of in de speeltuin.
Ook op het strand en in de duin.
Ik kreeg een gele ster op mijn jas.
En ineens was het niet zoals het vroeger altijd was.
Alles is dicht voor mij en ik mag nergens meer in.
De mensen worden uit huizen gehaald.
En voor het verraden worden ze betaald.
Een paar dagen later was het ook bij ons zo ver.
Ik voelde angst en verdriet.
Maar dat helpt toch niet.
Ze hebben medelijden met niemand.
En ontruimen heel Holland.
We lopen de truck uit, worden in een trein gezet.
Is er dan echt niemand die zich verzet?
Niemand zegt wat, iedereen is stil.
Niet eens een giechel of een gil.
Ik wil hier weg ik wil hier niet meer zijn.

We herdenken vandaag echte mensen, die onder ons hebben gewoond, hier in Leiden en omgeving. Die mensen werden afgevoerd en vermoord. Vermoorde mensen, zonder graf. We willen hen blijvend gedenken door het hardop lezen van hun namen.

Mag ik dan nu de mensen die de namen gaan lezen, vragen om nu naar voren te komen.

Dankwoord door Corjan den Hollander

Wij stellen het op hoge prijs dat u en jij hier vanavond aanwezig bent, en deze herdenking hebt willen mee-maken. Deze blijk van dat u en jij er belang in stelt dat we niet vergeten, niet vergeten wat zich zo concreet heeft afgespeeld in en rond deze stad waarin we wonen, die belangstelling beantwoordt aan wat we als stichting voor ogen hebben. Het is vaker gezegd: herdenken is bij uitstek iets om samen te doen, en wat we steeds opnieuw zouden moeten blijven doen.

Daarom speciale dank aan de jongere bezoekers en deelnemers aan deze herdenking, en vooral degenen die hebben meegedaan aan het noemen van de namen.

Corjan den Hollander (foto: Gerrit Bikker) 

Vanaf deze plaats dank aan Henri Lenferink. Behalve dat gedenken iets gezamenlijks is, gebeurt het ook steeds in een context. Die context kan snel veranderen, weten we in deze tijd maar al te goed. Daarom is het des te beter dat we onszelf meenemen, juist ook als we herdenken. En waar u in uw tijd als burgemeester van deze stad al veel blijk hebt gegeven van betrokkenheid op dit deel van de Leidse geschiedenis, is het bijzonder om vandaag te horen welke woorden er gegeven kunnen en moeten worden om die betrokkenheid opnieuw kenbaar te maken.

Dank, opnieuw, aan chazan Ken Gould. Het spreekt bijna voor zich dat je je bijdrage levert aan deze herdenking. Tegelijk is alle vanzelfsprekendheid verdwenen als we de liederen en gebeden tot ons laten doordringen.

Graag bedank ik ook onze musici van vanavond: violist Adriaan Bedner en organist/pianist Herman Lodder. Twee jaar geleden maakten we kennis, en het is fijn om daar vandaag dit vervolg aan te mogen geven.

Speciale dank aan de Heilige Petrus en Paulus parochie die de Petruskerk vanavond opnieuw en «om niet» beschikbaar heeft gesteld voor deze bijeenkomst.

Als u nog een bloem zou willen toevoegen aan het monument, dan is daarvoor ruimte na afloop van de bijeenkomst, en weet u en jij zich vooral welkom. Dit overigens met onze hartelijke dank aan firma De Mooij uit Warmond voor de bloemen die we hiervoor mogen gebruiken.

U bent ook welkom voor een kop koffie of thee die u namens onze Stichting wordt aangeboden. We staan u graag te woord, als u vragen of opmerkingen hebt.

Tot slot: zoals u wellicht weet organiseert de Stichting Herdenking Jodenvervolging niet alleen een Jaarlijkse Herdenking, maar is de Werkgroep Stolpersteine door het jaar heen actief, en is er educatiemateriaal beschikbaar voor primair en voortgezet onderwijs. Via onze website maken we u graag wegwijs en bovendien kunt u zich op de website aanmelden om de periodieke nieuwsbrief te ontvangen.

Alle leden van de Werkgroep Stolpersteine en alle bestuursleden van de Stichting zetten zich belangeloos in voor dit werk. We zijn daarbij geheel afhankelijk van giften. Wilt u ook financieel bijdragen, dan kunt u dat doen door bijv. gebruik te maken van de QR-code in uw programmaboekje, of door uw bijdrage te geven in de collecteschaal bij het verlaten van deze ruimte.

Nogmaals dank voor uw en jouw belangstelling en aanwezigheid.