Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
- Plaatsing Stolperstein 1 november 2023
- Toespraak bij deze plaatsing
- Biografie
- Links
Plaatsing Stolperstein 1 november 2023
Op 1 november 2023 werd een Stolperstein geplaatst bij Mariënpoelstraat 9 voor:
Albert Luss geboren op 8 juli 1914 te Frankfurt am Mein, gedeporteerd op 24 augustus 1942 uit Westerbork naar Auschwitz, vermoord op 5 september 1942 te Auschwitz.
Er is geen foto van Albert Luss.
De steen werd geplaatst door de Leidse burgemeester Peter van der Velden.
Toespraak gehouden bij de plaatsing door Ton de Gans
Albert Luss werd op 8 juli 1914 in Frankfurt am Main geboren.
Hij was de zoon van Hugo Luss (28-01-1877 Pfungstadt – 12-01-1941 Leipzig) en Henny Schnurmann (27-05-1882 Frankfurt am Main – 1942 Riga). Zijn vader overleed in Leipzig. Zijn moeder werd gedeporteerd naar het getto van Riga, waar ze stierf of werd vermoord.
Via Leipzig komt Albert naar Nederland. Van beroep is Albert fotolithograaf. Hij meldt zich bij de Vreemdelingendienst voor een werkvergunning. Albert krijgt die vergunning.
Hij gaat aan de slag bij NV foto-litho-inrichting Koningsveld en zoon, een bedrijf dat (na de oprichting in 1932) vanaf 1937 aan de Breestraat 24 in Leiden was gevestigd.
Albert werkt dus bij hetzelfde bedrijf als Rudolf Breslauer. Ik maak hier een korte zijstap.
Breslauer is bekend vanwege de film, die hij in 1944 maakte van de vertrekkende trein uit Kamp Westerbork. Die film werd wereldberoemd door het shot van het meisje Settela, met een wit hoofddoekje om, dat indringend tussen twee wagondeuren door de wereld inkijkt.
Een deel van de geschiedenis van Breslauer en Luss vertoont nauwe overeenkomsten. Beide zijn afkomstig uit Leipzig, en komen eind 1938 naar Nederland. Ze hebben hetzelfde beroep; beiden hebben bij de firma Koningsveld gewerkt en beiden verhuizen verplicht naar Utrecht. Het kan haast niet anders, of ze hebben elkaar gekend.
Terug naar Albert Luss.
In november 1938 komt hij in Leiden wonen, op Mariënpoelstraat 9. Hij doet al snel een poging om een vreemdelingenvergunning voor onder andere zijn zus, haar man en zijn ouders te krijgen. Dat verzoek wordt eind 1938 afgewezen.
In september 1940 verhuist Albert samen met huisgenote mevrouw Eck-Wimmers naar Boerhaavelaan 2. Nog diezelfde maand moet Albert verplicht naar Utrecht verhuizen, waar hij ook weer op verschillende adressen woont.
Vanuit Utrecht vindt zijn deportatie naar Westerbork plaats. Op 1 van de bewaard gebleven documenten staat: ‘op 20-7-42 afgevoerd naar Buitenland’. Op 19 augustus 1942 komt hij aan in Westerbork.
Op 24 augustus 1942 wordt hij gedeporteerd naar Auschwitz. Hij overleed volgens de ‘Sterbebücher’ van Auschwitz in Auschwitz op 5 september 1942.
Albert werd 28 jaar oud.
Biografie opgesteld door Ton de Gans
Albert Luss werd op 8 juli 1914 in Frankfurt am Main geboren.
Albert was de zoon van Hugo Luss (28-01-1877 Pfungstadt – 12-01-1941 Leipzig) en Henny Schnurmann (27-05-1882 Frankfurt am Main – 1942 Riga). Zijn vader overleed in Leipzig, zijn moeder werd gedeporteerd naar het getto van Riga, waar ze stierf of werd vermoord.
Via Leipzig komt hij naar Nederland. Hij heeft zich bij de Afdeling Vreemdelingendienst van de Politie gemeld voor een werkvergunning. Van beroep was Albert fotolithograaf.
Die werkvergunning, als fotograaf, is hem verleend. Hij ging aan de slag bij NV foto-litho-inrichting Koningsveld en zoon, een bedrijf dat (na de oprichting in 1932) vanaf 1937 aan de Breestraat 24 in Leiden was gevestigd.
Albert werkt dus bij hetzelfde bedrijf als Rudolf Breslauer. Breslauer is bekend vanwege de film, die hij in 1944 maakte van de vertrekkende trein uit Kamp Westerbork. Die film werd wereldberoemd door het shot van het meisje Settela, met een wit hoofddoekje om, dat indringend tussen twee wagondeuren door de wereld inkijkt. Een deel van de geschiedenis van Breslauer en Luss vertoont nauwe overeenkomsten. Beide zijn afkomstig uit Leipzig, en komen eind 1938 naar Nederland. Ze hebben hetzelfde beroep; beiden hebben bij de firma Koningsveld gewerkt en beiden verhuizen verplicht naar Utrecht. Het kan haast niet anders, of ze hebben elkaar gekend.
Terug naar de biografie van Luss.
In november 1938 komt hij in Leiden wonen, op Mariënpoelstraat 9. In de Leidsche Courant van 23 november van dat jaar wordt vermeld dat hij zich in Leiden op dit adres gevestigd heeft.
In het Algemeen Handelsblad van 1 december van dat jaar is de onderstaande advertentie terug te vinden.
Algemeen Handelsblad van 1 december 1938
Uit verschillende documenten valt te reconstrueren dat de betreffende Duitse jongedame zijn zus Grete is. Zowel voor haar, haar man en zijn ouders heeft Albert vergunning gevraagd om in Nederland als vreemdelingen toe te worden gelaten. Dat verzoek wordt op 21 december 1938 afgewezen.
Hij verhuist op 18 september 1940 naar Boerhaavelaan 2, samen met huisgenote mevrouw Eck-Wimmers. Nog diezelfde maand moet Albert verplicht naar Utrecht (Nobelstraat 23 bis) verhuizen. Vermelding van die verhuizing staat in de Leidsche Courant van 21 november 1940. Het laatst bekende adres is volgens het in Nationaal Archief terug te vinden document van de Oorlogsgravenstichting Mauritsstraat 102 te Utrecht.
Vanuit Utrecht vindt zijn deportatie naar Westerbork plaats. Op het eerder genoemde document staat geschreven ‘op 20-7-42 afgevoerd naar Buitenland’. Op 19 augustus 1942 komt hij aan in Westerbork. Op 24 augustus 1942 wordt hij gedeporteerd naar Auschwitz. Hij overleed volgens de ‘Sterbebücher’ van Auschwitz in Auschwitz op 5 september 1942, 28 jaar oud.
In zijn geboorteplaats Frankfurt am Main wordt Albert herdacht. In de muur van de oudste joodse begraafplaats in die Duitse stad (langs de Batonnstrasse achter het museum Judengasse) is een gedenksteen te vinden met daarop naam, geboorte- en overlijdensdatum. En daaronder Auschwitz.
Links
Joodsmonument.nl: Albert Luss
Leiden4045: –
Verslag plaatsing Stolpersteine 1 november 2023
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Universiteit Leiden en de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English