Links naar publiciteit elders
– Leidsch Dagblad, 12 januari 2023, Steentjes ter herinnering, Ruurd Kok.
– Sleutelstad, aankondiging van de plaatsing
– Youtube, filmpje gemaakt door een nabestaande van Sophia Messcher-Broekman
Verslag 11 januari 2023 Stolpersteine Rijnsburgerweg
Op 11 januari 2023 zijn elf nieuwe Stolpersteine geplaatst in Leiden, aan de Rijnsburgerweg. Elf namen kwamen vandaag terug in Leiden.
Voor aanvang van de plaatsingen was er een bijeenkomst voor nabestaanden, huidige bewoners en andere betrokkenen in het gebouw van de faculteit Sociale Wetenschappen van de Universiteit Leiden. De Universiteit vindt het belangrijk om het initiatief van Stolpersteine in Leiden te steunen en gaf ons daarom deze gelegenheid om dichtbij de plaatsingen bijeen te komen en als organisatie zijn we hier heel dankbaar voor.
Van alle elf mensen waren foto’s beschikbaar. Deze stonden in een fotolijstje bij de bijeenkomst en later bij de plaatsing van de stenen.
Pieter Schrijnen sprak namens de Stichting Herdenking Jodenvervolging Leiden. Hij noemde de namen van hen waar vandaag Stolpersteine voor werden gelegd. Nico en Dorma Turksma, Wolfgang Luitpold en Friederike Ruth Dinkelspiel-Waldeck, Kurt en Gertrud Pollack-Simons, Gonda van Dam, Benjamin en Herman Meijer en Leentje Slier, en Sophia Messcher-Broekman.
Pieter Schrijnen houdt een korte toespraak
Hij haalde Abel Herzberg aan: ‘Volgens hem was het grote probleem na de Tweede Wereldoorlog niet het zoeken naar vergelding, Het ging er om: ‘hoe tegenover de ontredderde mens een nieuwe menselijke kwaliteit kon worden gesteld’. Naar zijn overtuiging was de mens pas vrij indien hij ‘niet alleen in momenten van opperste geluk, maar ook in momenten van opperste vrees niet ophoudt zichzelf te zijn.’ Het is onze taak, nu, in onze eigen tijd, elkaar te steunen om onszelf te mogen zijn, in alle verscheidenheid, in alle geloven, in alle kleuren. De zorgvuldigheid waarmee we nu naar dit verleden kunnen kijken helpt ons om ook zorgvuldig te zijn naar alle mensen om ons heen.’
Daarna sprak Peter van der Geer, initiatiefnemer van het project Rijnsburgerweg.nl, dat de geschiedenis van de Rijnsburgerweg beschrijft. In de verhalen van bewoners heeft de Tweede Wereldoorlog een onuitwisbare plek en hij vertelde aan de hand van het dagboek van Roos Sneller, een andere bewoonster van de Rijnsburgerweg ten tijde van de Tweede Wereldoorlog over het leven destijds aan de Rijnsburgerweg. De lezing is hier terug te lezen.
Peter van der Geer van Rijnsburger.nl houdt een toespraak
Na deze toespraken bedankte een van de nabestaanden de Stichting vanwege de organisatie van de plaatsingen vandaag. Er was een grote groep nabestaanden deze keer. In dit gezelschap was ook een aantal mensen uit Israël en iemand uit Frankrijk.
Er volgde nog wat praktische informatie en daarna ging het gezelschap op weg naar de plaatsingen, te beginnen bij Rijnsburgerweg 41. Het gezelschap was al groot (circa 75 mensen) en het werd buiten door de publieke belangstelling nog groter, bijna 100 mensen totaal. Indrukwekkend en ontroerend om al deze betrokkenheid te ervaren bij het herdenken van de mensen voor wie de stenen zijn.
De groep mensen bij de eerste plaatsing, Rijnsburgerweg 41, bijna 100 aanwezigen.
Tussen regendagen door was het een prachtige zonnige middag.
De elf Stolpersteine werden met de hand gemaakt door Alexander Stukenberg, namens KunstDenkmal Stolpersteine van initiatiefnemer Gunter Demnig.
Het cement werd ter plaatse per adres gefabriceerd waarna de Stolpersteine werden geplaatst. Bij elk adres waren één of meerdere nabestaanden die de stenen ceremonieel plaatsten. De gemeentewerkers Hennie en Wout zorgden voor het vervolg van de plaatsing.
Bij elk adres werd de ceremonie begeleid door één van de zeven werkgroepleden van de Stichting die de organisatie van het geheel heeft voorbereid. Bij elk adres waren bloemen en werden enkele steentjes geplaatst door de nabestaanden, een joods gebruik.
Rijnsburgerweg 41
Ans Meijlink begeleidde de ceremonie voor de Stolpersteine van Nico en Dorma Turksma bij Rijnsburgerweg 41. De stenen werden geplaatst door een nichtje van hen, Yolanda Menko. Yolanda was ook degene die daarna een toespraakje hield over haar oom en tante. U kunt het hier terugvinden.
Yolanda Menko plaatst de stenen voor Dorma en Nico Turksma.
De stratenmakers voeren hun werk heel zorgvuldig uit
Rijnsburgerweg 107
Bij Rijnsburgerweg 107 werden de stenen geplaatst voor Wolfgang Luitpold en Friederike Ruth Dinkelspiel-Waldeck. Een neef en een nicht van hen, Hans van den Berg en Ruth Sebban, plaatsten de stenen en Hans hield een toespraakje over Wolfgang en Friederike. Ton de Gans van de werkgroep begeleidde de ceremonie op dit adres. U kunt het hier teruglezen.
Broer en zus plaatsen de stenen voor hun oom Wolfgang en tante Ruth Dinkelspiel.
De geplaatste stenen bij Rijnsburgerweg 107
Hans houdt een toespraak voor zijn oom en tante
Rijnsburgerweg 163
Pieter Schrijnen verzorgde de plechtigheid bij Rijnsburgerweg 163 waar de stenen geplaatst werden voor Kurt en Gertrud Pollack-Simons. De stenen werden geplaatst door Ruth Birger en Aliza Melumad, twee kleindochters van Kurt en Gertrud. Na de plaatsing spraken zij woorden ter herinnering uit voor hun grootouders. Hier kunt u dit teruglezen.
Ruth en Aliza spreken over hun grootouders Kurt en Gertrud Pollack.
Rijnsburgerweg 144
Babs van der Schoot begeleidde de ceremonie voor de Stolperstein van Gonda van Dam Rijnsburgerweg 144. De steen werd geplaatst door een achterneef. Marijke Smit-van Dam, een achternichtje van Gonda, was degene die daarna een toespraakje hield over haar oud-tante. U kunt het hier terugvinden.
De neef plaatst de steen voor tante Gonda van Dam bij Rijnsburgerweg 144.
Marijke Smit-van Dam spreekt over Gonda van Dam
Nog steeds een groot gezelschap halverwege de plaatsingen.
Rijnsburgerweg 116
Bij Rijnsburgerweg 116 werden de stenen geplaatst voor Benjamin en Herman Meijer en voor Leentje Slier. De stenen voor Herman en Benjamin werden geplaatst door Bertil Wolf, een volle neef van de broers die met zijn vrouw uit Boston was overgekomen en Rivka Majoor, een dochter van de stiefzuster van Herman en Benjamin. De steen voor Leentje werd geplaatst door Kitty Burghout, dochter van een tantezegger van Leentje.
De toespraak voor Benjamin en Herman werd gedaan door Rob Heijmans en voor Leentje werd dit gedaan door Arnold Schalks. Hij was ook degene van de werkgroep die op dit adres de ceremonie begeleidde. U kunt de toespraken hier teruglezen.
De stenen die bij Rijnsburgerweg 116 worden geplaatst.
De stratenmakers Hennie en Wout
Rob Heijmans spreekt over Benjamin en Herman Meijer
Arnold Schalks spreekt over Leentje
Rijnsburgerweg 60
Erik Habold verzorgde de plechtigheid bij Rijnsburgerweg 60 waar een steen geplaatst werd voor Sophia Messcher-Broekman. De steen werd geplaatst door Ingrid Messcher, een kleindochter. Na de plaatsing sprak zij ook woorden ter herinnering uit voor haar grootmoeder. Hier kunt u dit teruglezen. Rob Goossens, een nabestaande, maakte een filmpje van deze dag. Het filmpje is hier te bekijken.
Betrokkenen van het Dorpsarchief Noordwolde (Fr) waren naar Leiden gekomen en hadden een beetje geboortegrond meegenomen voor Sophia. Deze werd bij de steenplaatsing gebruikt.
Ingrid Messcher spreekt over haar oma Sophia Messcher-Broekman
Aan het eind sprak Ita Birger, achterkleinzoon van Kurt en Gertrud Pollack, voor alle elf namen het Kaddish uit, een joods gebed voor de overledenen. Daarna was de plechtigheid tot een einde gekomen.
Barbera Bikker sprak namens de werkgroep en de Stichting grote dank en waardering uit aan alle aanwezigen voor hun belangstelling en betrokkenheid, in het bijzonder voor de stratenmakers Wout en Hennie.
Een indrukwekkende dag. Ook een dag waarop alle verhalen van deze elf mensen met elkaar verbonden werden. Alle betrokkenen werden door deze 11e januari ook een beetje familie van elkaar.
De stichting ontving veel waardering voor de organisatie.
Wellicht volgen in de komende dagen nog wat extra foto’s.
Vragen, verbeteringen of opmerkingen kunt u mailen naar stolpersteine@herdenkingleiden.nl
Wie op de hoogte wil blijven van de volgende plaatsingen kan zich inschrijven op de nieuwsbrief.
Wie een bijdrage wil leveren om dit project te steunen kan hier nadere informatie vinden.
Bedankt!
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Universiteit Leiden en de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English