Stolpersteine
.volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
- Plaatsing Stolpersteine 1 november 2023
- Toespraak bij deze plaatsing
- Biografie
- Links
Plaatsing Stolpersteine 1 november 2023
Op 1 november 2023 werden Stolpersteine geplaatst bij Mariënpoelstraat 39 voor:
Rebecca de Wolff-de Wolff geboren op 21 oktober 1876 te Bolsward, gedeporteerd op 23 maart 1943 uit Westerbork naar Sobibor, vermoord op 26 maart 1943 te Sobibor.
David de Wolff geboren op 30 augustus 1879 te Sneek, gedeporteerd op 23 maart 1943 uit Westerbork naar Sobibor, vermoord op 26 maart 1943 te Sobibor.
Rebecca de Wolff-de Wolff en David de Wolff
bron: Joodsmonument/prive collectie
De stenen werden geplaatst door twee nabestaanden.
Esther Polak hield een toespraak als nabestaande.
Toespraak gehouden bij de plaatsing door Esther Polak
Ik ga iets persoonlijks vertellen. Ik ga iets vertellen zoals de herinnering aan hen in onze familie leefde. David en Rebecca waren namelijk de ouders van Jaap de Wolff en dat was weer de stiefvader van mijn moeder en tante. Mijn moeder heette Guusje en mijn tante Marianne. Guusje is al lang geleden overleden dus we kennen van haar eigenlijk geen verhalen over haar grootouders. Maar van Marianne kennen we die verhalen wel. En zij heeft ook hele warme herinneringen aan dit adres en deze grootouders. Alleen wij wisten nooit waar het precies was. Het was alleen maar een verhaal.
En een van de verhalen was dat David en Rebecca in de beleving van hun kleindochters al best oudere mensen waren die ‘s middags moesten rusten. Ze kwamen hier af en toe een paar dagen logeren en dat was altijd feest en fantastisch en heel fijn. Het enige echt vervelende was, dat er middags gerust moest worden en dan werden zij ergens in een tweepersoonsbed gelegd en volgens mijn tante was dat altijd héél warm. Om het goed te maken kregen ze dan na afloop een schoteltje snoep en omdat ze thuis eigenlijk nooit zoveel snoep kregen was dat het echt helemaal waard. En het grappige is dat mijn zus Jessica, die hier ook aanwezig is, zich herinnert dat wij op zondagochtend ook altijd zo’n schoteltje zoethoudersnoep kregen omdat mijn ouders dan nog even rust wilden. En wij kregen dan wat bibliotheekboeken en werden op die manier rustig gehouden en zo worden herinneringen misschien niet alleen in verhalen doorgegeven, maar ook in handelingen en in methodes om dingen op te lossen.
En daar heb ik nog een ander mooi verhaal voor waarvan ik ook niet zeker weet hoe dat is doorgegeven, maar Marianne herinnerde zich heel goed dat zij – ze woonde namelijk in Den Haag met ouders Truuke en Jaap, de zoon van Rebecca en David – om dan hier op bezoek te gaan, dat ze met de tram gingen. Er was blijkbaar een tram. Jessica heeft nog gezocht of ze die tram terug kon vinden met wat informatie maar we zijn daar niet helemaal zeker over. Maar Jaap en Truuke wilden hun dochters zelfstandigheid leren. Dus ze werden getraind in het alleen reizen met de tram. Marianne was negen toen Rebecca en David werden weggevoerd met de razzia dus ze waren nog heel jong toen dat reizen met de tram nog in goede harmonie kon. En het schijnt dat Truuke en Jaap dan samen achterin de tram gingen zitten en hun dochters voorin. En dan kwamen Rebecca en David hen bij de halte ophalen. En zo werden ze getraind. En het bijzondere is, Jessica en ik herinneren ons dat we ook zo naar opa en oma gingen, met lijn 8 in Amsterdam. En ik weet van Leon en Daniël ook dat jullie, toen jullie leerden fietsen naar school, dat jullie ouders zich verstopten op cruciale gevaarlijke punten om te kijken of jullie wel netjes je hand uitstaken. Een prachtige traditie van zorgzaamheid en toch onafhankelijk maken.
Ik ben heel nieuwsgierig of dit weer in de volgende generatie wordt doorgegeven. Hier aanwezig zijn dus vier achterkleinkinderen, Leon, Daniël, Jessica en ik (Esther) en twee achterachterkleinkinderen Simcha en Jun. Ik ben benieuwd hoe jullie met het doorgeven van zorgzaamheid en onafhankelijk maken om zullen gaan voor weer nieuwe generaties.
Dat was mijn verhaal.
Biografie opgesteld door Pieter Schrijnen
Rebecca de Wolff is op 21 oktober 1876 in Bolsward geboren. Zij is de derde uit een gezin van 11 kinderen. Haar vader, Jacob Liefman de Wolff, is koopman, haar moeder, Elisabeth de Vries, is zoals dat toen heette, zonder beroep. Al moet gezegd worden dat het grootbrengen van 11 kinderen in waarschijnlijk zeer arme omstandigheden veel energie en toewijding vraagt.
Haar grootouders, Liebman Levy de Wolff en Maria Anna Reichenberg zijn tevens de grootouders van David de Wolff. David is op 30 augustus 1879 in Sneek geboren uit Abraham de Wolff en Goudtje de Vries. Ook hij kwam uit een groot gezin. Hij de zesde van 9 kinderen. Zijn vader is koopman, de moeder ook weer zonder beroep.
Van de eerste jaren van Rebecca en David is weinig bekend. Dit weten we wel:
Zij vertrekt in 1897 naar Groningen, 21 jaar oud. Elf jaar later, augustus 1908, trouwt ze met haar neef David, in Amsterdam. Hij is dan handelsreiziger, zij weer zonder beroep. Op 17 april 1911 wordt hun enige zoon geboren: Jacob Leon, roepnaam Jaap. Ze wonen nu in Hilversum. In dit gezin werd regelmatig Jiddisch gesproken.
Rebecca de Wolff met zoon Jaap, circa 1920, bron: Joodsmonument/prive collectie.
David, Rebecca en Jaap komen rond 1930 naar Leiden, naar de Mariënpoelstraat. David heeft dan een beroep als handelsreiziger. Waarschijnlijk hadden ze een fietsenwinkel, en hij was importeur van de fietsonderdelen van Sturmey-Archer.
Hun namen komen in de archieven weer boven midden in de Tweede Wereldoorlog. David en Rebecca werden op 17 maart 1943 opgepakt, tijdens de laatste razzia in Leiden. Jaap had voor zijn ouders onderduik kunnen regelen, of een passage naar Engeland. David en Rebecca zijn daar echter niet op ingegaan – ze zagen zichzelf als oudere mensen, ze gingen er van uit dat de nazi’s hen niet lastig zouden vallen.
Na de razzia zijn David en Rebecca in een grote groep naar Westerbork gebracht. In de nacht van 17 op 18 maart lukt het Rebecca om nog een kaartje te sturen naar haar schoondochter Truuke Kruijt: “Dag lieve allemaal. Denk aan jullie zelf.” En: “Op een spoedig weerzien hopen wij, Moeder”.
Een paar dagen later, op 23 maart 1943 gingen zij op transport naar Sobibór. Daar werden ze op 26 maart 1943 vergast. Kort na deze razzia is hun huis onteigend en doorverkocht.
Een groot deel van de broers en zussen van David en Rebecca is jong gestorven. Dat zal vaak te maken hebben gehad met de armoedige omstandigheden waarin zij opgroeiden. Wie het overleefde kwam in de Tweede Wereldoorlog de Duitsers tegen. Slechts een enkeling heeft het overleefd.
De voor- en achterzijde van de kaart gestuurd aan Truuke Kruijt, bron: Joodsmonument/prive collectie.
Jaap huwde in april 1940 met Truuke Kruijt. Zij was eerder getrouwd geweest en had al twee kinderen. Zij kenden elkaar al langer. Jaap en Truuke kregen zelf geen kinderen. De kinderen van Truuke herinneren zich David en Rebecca als zeer liefdevolle grootouders, waar ze graag kwamen. Jaap en Truuke waren actief in het verzet. Verkleed als dominee bracht hij Joodse kinderen naar hun onderduik. Hun kinderen herinneren zich dat ze van David en Rebecca een mooi duur cadeau kregen: een grote poppenwagen. Met die poppenwagen brachten zij verzetskrantjes rond.
Na de oorlog heeft Truuke verschillende oorlogswezen opgevangen. Voor Jaap kwam er niet echt een bevrijding. De oorlog, het feit dat hij zijn ouders niet heeft kunnen redden, dat bleek een zware last voor hem. Jaap is vroeg overleden, 49 jaar oud.
Terug naar David en Rebecca. Zij mochten toen niet bestaan, hun geschiedenis is bijna uitgewist. Met het plaatsen van deze Stolpersteine brengen we hen enigszins weer in beeld, met grote achting voor wat hen is overkomen.
David de Wolff, juli 1941, bron: Joodsmonument/prive collectie.
Foto’s van David en Rebecca op 30 juli 1936, bron: Joodsmonument/prive collectie.
Links
Joodsmonument.nl: Rebecca de Wolff-de Wolff en David de Wolff
Leiden4045: Echtpaar de Wolff-de Wolff
Verslag plaatsing Stolpersteine 1 november 2023
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Universiteit Leiden en de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English