Stolpersteine
volgende stenen
Inhoud van deze pagina:
- Plaatsing Stolpersteine 6 november 2024
- Toespraak bij deze plaatsing
- Biografie
- Links
Plaatsing Stolpersteine 6 november 2024
Op 6 november 2024 werden vier Stolpersteine geplaatst bij Hugo de Vriesstraat 65.
Deze pagina is voor Chaja Davidson-Lubinski en Bernardus Jacobus Davidson.
Voor de andere bewoners Elisabeth Hammel en voor Henri Roos zijn aparte pagina’s gemaakt.
Chaja Davidson-Lubinski, geboren op 28 april 1895 te Lubien, gedeporteerd vanuit Westerbork naar Sobibor op 23 maart 1943, vermoord op 26 maart 1943 te Sobibor.
Bernardus Jacobus Davidson, geboren op 18 april 1904 te Antwerpen, gedeporteerd vanuit Westerbork naar Sobibor op 23 maart 1943, vermoord op 26 maart 1943 te Sobibor.
Er zijn geen foto’s van Chaja en Bernard Davidson.
De steen voor Bernard wordt geplaatst door Asley North, wethouder van de gemeente Leiden
De Stolperstein voor Chaja wordt geplaatst door Greetje van Gruting, van Stichting Dodenherdenking Leiden
Stratenmakers Wout en Hennie
Beiden leggen ook een bloem en een steentje bij de Stolpersteine.
Toespraak gehouden door Erik Habold
Bernardus Jacobus Davidson en Chaja Davidson-Lubinski
De fotolijstjes zonder foto zijn tekenend, we weten bijzonder weinig van Bernard en Chaja.
De hoofdbewoners van dit pand waren eind jaren dertig Bernard Davidson en zijn vrouw Chaja Lubinski geworden. Chaja was negen jaar ouder en al een keer eerder getrouwd geweest. Bij haar huwelijk heet zij zonder beroep, dus huisvrouw, te zijn en wordt Bernard als winkelbediende aangeduid. In de oorlog komen we hem in de archieven tegen als leraar stenografie, met allerlei diploma’s op het gebied van handel en administratie. Noodgedwongen waarschijnlijk geeft hij in 1943 zijn lessen stenografie aan huis. Chaja kreeg op de kaart van de Joodse Raad de vermelding hoofd zusterhuis. Bernard wordt aangeduid als vrijpostig. Blijkens een brief van bekenden van het paar heeft Bernard een briefje uit de trein naar Westerbork weten te gooien.
Waar kwamen zij vandaan? Chaja was geboren in Polen, in Lubien, een stadje met een grote joodse bevolking. Ze had nog één zus. Wanneer ze naar Nederland kwam, is onbekend. Er is nog sprake van een verblijf in Leeuwarden, voordat ze hier terechtkomt. Bernards wieg stond in Antwerpen, in de Jodenbuurt. Telg uit een diamantarbeidersgezin, namelijk een vader die diamantklover was en een moeder een dito snijdster. Ook hij had een oudere zuster.
Als ze op 26 maart 1943 vermoord worden in Sobibor is Bernard pas 38 en Chaja nog maar 47.
Biografieën, opgesteld door Erik Habold
Bernardus Jacobus Davidson
Bernard Jaak Davidson, zoals hij kortweg genoemd werd, werd 17 maart 1943 van zijn laatste vrije woonplaats, Hugo de Vriesstraat 65, Leiden, weggevoerd naar Westerbork en daar op 23 maart doorgetransporteerd naar Sobibor te zamen met zijn vrouw Chaja Lubinski. En daar werden zij kort na aankomst vermoord, op 26 maart.
Helaas weten we vrij weinig over Bernards leven. Geboren op 18 april 1904 in Berchem/Antwerpen werd hij dus maar 38. Zijn ouders, Mozes Davidson en Lena Norden, resp. diamantklover en diamantsnijdster, waren in 1898 getrouwd en in de buurt van beider geboortegrond, namelijk Berchem, gaan samenwonen in de Antwerpse Jodenbuurt. Bernard had een 5-jaar oudere zus, Sophia.Vermoedelijk kende Bernard dus een jeugd van beschaafde armoede in een hechte buurt. Van zijn jonge jaren is verder niets bekend.
We komen Bernard pas weer tegen als hij, pas getrouwd met Chaja op 29 maart ’39, gaat wonen in Leiden. Het archief bevat een brief met gelukwens in het Pools en Jiddish van ene Rozie uit Krosnienree, hoogstwaarschijnijk dus familie van Chaja, aan Bernard en Salka (haar koosnaam?). Ze betrekken er een nieuwbouwhuis uit 1937 in de Hugo de Vriesstraat, in de Leidse Professorenwijk, toentertijd gepland als nieuwe middenstandswijk tussen de singels en de polder nabij de Vliet. Grotendeels dus nieuwbouw uit de jaren twintig en dertig. Bernard is dan winkelbediende, volgens de trouwakte, die voor Chaja noteert dat ze zonder beroep is en gescheiden.
De kaart van de Joodse Raad cartotheek meldt dat Bernard in augustus ’42 ‘gesperrt’ is wegens zijn functie, medewerker bij het onderwijs. Zijn vroegere functies waren stenograaf, corrector en leraar. Hij beschikte over de diploma’s leraar stenografie Frans, Duits en Engels en had op de Handelsschool het praktijkdiploma boekhouden en het staatspraktijkdiploma voor handel en administratie verworven. De indruk die de JR van ‘m had, was: administratieve kracht, maar ook die van een ‘vrijpostig’ iemand. Uit een advertentie in het Joods Weekblad van 8 februari ’43 blijkt Bernard thuis les in stenografie te geven. Anderhalve maand later blijkt dat alles futiel geworden.
We zien nog iets van Bernard terug in de archieven in de vorm van een brief van Stien en Arie Smit aan hem in Westerbork, gedateerd 21 maart ’43, om hem een hart onder de riem te steken en waarin ze een briefje van hem vermelden uit de trein daarheen. Hopelijk heeft hij de brief van Stien en Arie nog net op tijd in Westerbork gekregen.
Bronnen
- Archief Erfgoed Leiden: KadastraleKaart.com
- huwelijksakte
- Oorlogsbronnen.nl
- Haags Gemeentearchief/BS Huwelijk
- collectie Joods Historisch Museum
- Nationaal Archief: kaarten Rode Kruis en Joodse Raad
- stadsarchief Antwerpen/Felixarchief: R3509/968#3509
- bevolkingsregister 1890-1910
- https://id.erfgoed.net/themas/11885
- vreemdelingendossiers Berchem, Bergerhout en Antwerpen
- Joods Weekblad, 8-2-1943
Chaja Davidson-Lubinski
Chaja Lubinski was afkomstig uit Polen, dochter van Abram Lubinski en Esther Cijn. Ze had nog een zus Rachel (later geboekstaafd als Rachel van Tijn-Lubinski) en een broer Chiel Meier. Chaja zag op 28 april 1895 het licht in Lubien, een klein stadje in het noordwesten van Polen met een grote Joodse gemeenschap. En het licht werd op 26 maart ’43 gedoofd, op haar 47e in Sobibor, waar ze samen met haar 9 jaar jongere echtgenoot Bernard Davidson kort tevoren was aangekomen uit Westerbork (transport van 23 maart), na op 17 maart ’43 beiden al in Leiden opgepakt te zijn.
Na haar scheiding in 1937 van David Maurits Kijzer was ze op 29 maart ’39 met deze winkelbediende Bernard getrouwd en gaan wonen op Hugo de Vriesstraat 65, Leiden, in de vooral in de jaren dertig snel uitbreidende nieuwbouw van de Professorenwijk, een middenstandswijk tussen singels en polder nabij de Vliet. In het archief treffen we nog een brief in het Pools en Jiddish aan van Rozie, hoogstwaarschijnlijk een familielid aan haar, waarin ze Salka genoemd wordt. Deze brief is gedateerd 27 maart ’43, ze heeft ‘m dus niet meer gekregen.
Van Chaja is heel weinig bekend, noch over haar vroege tijd in Polen, noch over haar verdere leven voor ze in Leiden genoteerd werd. Met een enkele uitzondering: ze heeft klaarblijkelijk ook nog in Leeuwarden gewoond zonder daar veel sporen in het archief te hebben nagelaten. Op de trouwakte uit ’39 staat zij als vrouw “zonder beroep” vermeld, op de JR-kaart echter wordt zij “hoofd zusterhuis” genoemd en wordt aangetekend “gezondheidstoestand goed”. In Westerbork kreeg zij nog, evenals Bernard, een brief om haar sterkte te wensen van Stien en Arie Smit van 21 maart, kort voor haar deportatie verder naar het oosten dus. Chaja kreeg geen kinderen.
Bronnen
- Archief Erfgoed Leiden: KadastraleKaart.com
- huwelijksakte
- Oorlogsbronnen.nl
- Haags Gemeentearchief/BS Huwelijk
- Nationaal Archief: kaarten Rode Kruis en Joodse Raad
- collectie Joods Historisch Museum
- Namenlijst Joods Monument Leeuwarden
- Joods Monument.nl
Links
Joodsmonument.nl: Chaja Davidson-Lubinski en Bernardus Jacobus Davidson
Leiden4045:echtpaar Davidson
De Stichting dankt de gemeente Leiden, de Lorentzschool in Leiden, de particulieren (de aanwezigen en zij die financiële steun gaven) voor het steunen en mede mogelijk maken van deze plechtigheid.
Language: English