Donald de Marcas (Leiden, 29 juni 1933), vertelde tijdens de herdenking van vorig jaar dat hij niet echt hartelijk werd begroet toen hij als 11- jarig Joods kind dat de oorlog had overleefd in Leiden terugkwam. ‘ Nee, maar, onze Jood’, zei de slager op de Hogewoerd. Andere mensen zeiden: ‘Goh, ben je er nog?’ En mensen bij wie spullen in bewaring waren gegeven deden net of ze van niets wisten. Van jou? Welnee, hoe kom je erbij?
En weer moet ik denken aan de bekentenis van de Trouw-verzetsstrijdster dat ze het bericht over het bestaan van vernietigingskampen hadden weggestopt in de Hooischuur, omdat het zo bizar gruwelijk was dat ze niet wisten wat ze ermee moesten. Gelukkig doen we er nu wel wat mee, zul je denken. Maar is dat echt zo? We vertellen liever heldenverhalen over onderduikers, verzetsmensen en mensen met bijzondere persoonlijkheden of bovenaards geluk die de Holocaust wisten te overleven. Als we wel stilstaan bij deportaties, zoals de wegvoering van de vijftig kinderen uit het Joodse Weeshuis in De Roodenburgerstraat, vragen sommige mensen zich vooral af waarom de leiding hen niet heeft laten onderduiken (maar hoe ze dat dan voor alle kinderen onopvallend hadden moeten regelen vermelden ze niet). Er zijn zelfs Joden die vinden dat de Joden in de ghetto’s niet zo over zich heen hadden moeten laten lopen en dit hebben laten gebeuren. Alsof het toch altijd mogelijk is om aan dit soort gruwelijkheden te ontkomen. Alsof je zelf altijd nog controle over dit soort situaties hebt. Want als dat niet zo zou zijn is het te bizar zijn voor woorden.
De realiteit is anders. Toen de machthebber besloot dat mensen met een bepaalde afkomst niet meer gewenst waren, konden ze systematisch uitgesloten en vermoord worden, terwijl de rest van de bevolking de andere kant op keek of moest toekijken. Het was gruwelijk en bizar, en gebeurde op ongekend grote schaal. De mensen die dit overkwam waren geen exotische buitenstaanders, maar mensen zoals jij en ik. Jongetjes die met hun buurjongetjes voetbalden, meisjes die hun poppenwagen voortduwden, jongeren die verliefd waren en droomden over de toekomst, opa’s en oma’s, pappa’s en mamma’s, ooms en tantes, neefjes en nichtjes uit gewone huizen in gewone straten. Aan hen denken wij op 11 mei.
Language: English